Araştırma Makalesi
Giriş
1984 distopik romanı basıldığında İsrail henüz kurulmuştu. Bugün romanın en uç versiyonu, İsrail tarafından Gazze’de hayata geçiriliyor. Filistin’de ve özelde Gazze’de uyguladığı psikolojik ve teknolojik tuzaklar; propaganda, eylem ve psikolojik operasyonların (PsyOps) bir karışımını içeriyor. Amaç, toplumsal stres, direniş azmini kırma ve itaati sağlamak.
Bu çalışmada İsrail’in Filistin ve özelde Gazze’de uyguladığı psikolojik ve teknolojik katmanlar içeren bezdirme ve öldürme taktiklerinden bazıları incelenmiştir. Bu tuhaf ve ürkütücü taktikler sürekli havada ses yayan İHA’lardan, yapay zeka kullanılan sistemlere, sahte ses operasyonlarına ve sahte patlamalara kadar geniş bir çeşitlilikte uygulanıyor.
Zenâne
“Odanızda uçan, pencerenin çıkışı nasıl kapattığını anlamayan, sürekli vızıldayan dev bir sinek gibi” Rawan Yaghi, yazar, Filistin
Gazze semalarında yıllardır gürültüsü ve işlevi rahatsız edici birtakım cisimler uçuyor. İsrail, İnsansız Hava Araçları (İHA) ile uçuşlarını 2005’ten bu yana Gazze’deki kontrol stratejisinin bir taktiği olarak kullanıyor. Amaca göre çeşitli hava araçları kullanılıyor. “Gazze sakinlerinin ne yaptığını, kiminle nereye gittiğini, kiminle yaşadığını, kiminle öldüğünü,[1] nerede kalabalık toplandığını” ve insanlardan başka canlıların neler yaptığını dahi takip edebilen İHA’lar, hem bu yönüyle hem de çıkardığı rahatsız edici uğultu ile (hiç durmadan çalışan MR cihazının her salise sesler çıkarması gibi) Gazze’de stresin ana unsurlarından birisi haline gelmiş durumda.
MQ-9 Reaper, Hermes 900, Heron gibi İHA’lar hem istihbarat / gözetleme hem hedefli saldırı / suikast görevleri yapıyor. Aynı gürültünün sürekliliği, İHA’nın saldırı amaçlı mı istihbarat amaçlı mı uçtuğunun bilinmemesine yol açıyor.
Gazze halkı, İsrail insansız hava araçlarına, çıkardıkları sürekli ve rahatsız edici gürültü nedeniyle Arapça'da "gürültü yapan" veya "vızıltı" anlamına gelen "zenâne" (bazı kaynaklarda zanana)" adını verdiler.
[2] Bazen iki kişi konuşurken dahi ‘vızıltıdan’ dolayı başka yere geçtikleri ifade ediliyor. Peki bu sesin bu kadar rahatsız edici seviyede çıkması teknik olarak mecburi mi? İHA’ların gürültüleri “kamusal işkence” metoduna dönüşüyor ancak ses istenirse -teknik anlamda- çok düşük seviyelere çekilebiliyor.
“Gazze semalarındaki İHA'ların sayısı kuşlardan fazlaydı” (Fatma Al Zahraa Sehwail, yazar, Gazze)[3]
Filistinli yazar ve siyasetçi Atef Abu Saif, İHA gürültüleri için “Sleepless Gaza” tabirini kullanıyor. Uykusuzluk ve psikolojik çöküntü,[4] anksiyete vakalarının sebeplerinden birisinin bu “gözetleyen göz” olduğu rapor ediliyor. Psikolojik tahribat Gazze Ruh Sağlığı Merkezi’nin istatistiklerine de yansıyor. Kliniğe gelenlerin %33’ü dronlar ve seslerinden kaynaklı stres bozukluğu yaşıyor.[5]
Where’s Daddy - Lavender - Gospel: Ölüm Zinciri
Ruanda’dan Gazze’ye değişmeyen ölüm zinciri.
1994’te Ruanda’da Hutular, Tutsilere katliam yaparken, RTLM radyosu bu katliam makinesinin megafonu oldu ve ölüm zinciri şu şekilde işledi:
Gece gündüz açık olan radyo, bir anda yayınını kesiyor ve spiker Kantano Habimana, Tutsileri ihbara başlıyor:
“Kigali-Nyamirambo’da, mavi kapılı iki katlı evde üç büyük böcek (insanlara böyle hitap ediyorlar) var. Kadınları, çocukları, hepsi orada. Gecikmeyin, temizleyin”
Bu anonsu duyan Interahamwe milisleri (çoğu alkollü, gözleri dönmüş gençler) kamyonetlere atlayıp 10-15 dakika içinde eve ulaşıyordu. Kapıyı kırıyor, içeridekileri dışarı sürüyor, kadınlara önce toplu tecavüz edip sonra kafalarını maçeteyle uçuruyor, bebekleri duvara çarpıp öldürüyor, erkekleri canlı canlı yakıyordu.
30 yıl sonra farklı teknoloji, benzer zihniyet ve benzer katliamlar uygulanıyor.
İsrail Savunma Kuvvetleri’nin (IDF) Gazze’de kurduğu sistem, dünyada şimdiye kadar görülen en kısa ve en otomatik ölüm zincirlerinden birisi oldu. İsimleri, Lavender, Gospel (Habsora) ve Where’s Daddy olan yazılımlar yapay zeka sistemleri ile çalışıyor. Amaç sadece “öldürmek” değil, aynı zamanda hayatta kalanları sürekli endişe halinde bırakmak.
Ölüm Zinciri (Kill Chain) olarak bilinen bu zincir, yapay zekayı yok etme amaçlı kullanıma örnek olarak verilebilir.[6]
Kişiyi tespit ettiği anda evinde ailesi ile birlikte öldüren otomatik sistem 6 adımda işliyor:
1. Bul / Find
Lavender adlı yapay zeka sistemi, Gazze’deki –muhtemelen tüm nüfusun/ telefon, WhatsApp, adres, akrabalık ve sosyal medya verilerini tarıyor.[7] Sistem, İsrail’in şüphe kriterlerine uyan herkesi otomatik olarak “şüpheli” diye işaretliyor.[8] 37.000’den fazla kişi bu şekilde listeye alınıyor.[9] Hata oranı %10 olarak kabul ediliyor ama yine de listeye giriyor.
2. Sabitle / Fix
Ardından Gospel sistemi devreye giriyor. Drone kameraları, yerdeki sabit kameralar, telefon sinyalleri, yüz tanıma ve Palantir Gotham platformuyla tüm veriler tek ekranda birleştiriliyor. Hedefin tam konumu (hangi bina, hangi kat) anlık olarak sabitleniyor.[10]
3. Takip et/Track
Where’s Daddy? alt sistemi sürekli çalışıyor. Hedef kişinin nerede olduğunu saniye saniye izliyor. Özellikle “eve ne zaman girecek” sorusuna” odaklanıyor. Kişi apartman kapısından içeri girer girmez sistem otomatik uyarı veriyor: “Where’s Daddy? – Baba geldi.”[11]
4. Hedefle / Target
Operatör ekranında hedefin adı, fotoğrafı ve ev adresi beliriyor. Operatörün sadece 20 saniyesi var. Çoğu zaman detaylı kontrol yapılmadan “Onay” tuşuna basılıyor. Sistem zaten “vur” önerisinde bulunduğu için reddetmek neredeyse hiç olmuyor.[12]
5. Vur / Engage
Onay verildikten 1 ila 5 dakika içinde F/16’dan unguided (“aptal”) bomba veya drone’dan füze atılıyor. Amaç, hedefi “ailesiyle birlikte” yakalamak. IDF iç belgelerinde bu stratejiye “aile evi vuruşu” deniyor.
6. Değerlendir / Assess
Uydu ve drone görüntüleriyle hasar otomatik analiz ediliyor. Eğer hedef öldüyse listeden çıkarılıyor, hayattaysa yeni vuruş emri ekleniyor. Aynı anda sistem yeni hedefler üretmeye devam ediyor.
Tüm yok etme senaryosunun ortalama süresi: 2 ila 7 dakika sürdüğü iddia ediliyor.
İsimlendirme teknikleri zihniyetin arka planını da ortaya koyuyor. Kişi eve girer girmez sistem operatöre “Where’s Daddy?” (Baba nerede?) uyarısı veriyor ve operatör birkaç saniye içinde “Eve girdi, vurulabilir” onayı veriyor. Hedefin “aile babası” olması ve evine döndüğü anda vurulması bir kara mizah, alaycı atıf örneği. Gospel de bu anlamda geri kalmıyor. “Müjde” anlamına geliyor. Sistem, Gazze’deki tüm binaları tarayıp kriterlerine göre “Hamas ile bağlantılı” diye işaretliyor ve bombardıman önceliği veriyor. İhbar yaptığı için sisteme “müjde” adı veriliyor.
Lavender isminin de lavantanın temizleyici özelliğinden yola çıkılarak verildiğini tahmin ediyoruz.
Bir İsrail istihbarat birimi 8200'ün 2024 itibarıyla komutanı olan yetkili “Bir ailenin evini bombalamak çok daha kolay. Sistem, bu gibi durumlarda onları tespit etmek için tasarlandı” derken, ölüm zincirinin çalışma biçimini teyit ediyor.[13]
Bu felaket senaryonun yanında SMS ve otomatik aramalarla insanlar biraz sonra evinin vurulacağını öğreniyor. Bu tacizler ve sözde uyarılar 2023-2025 arasında Demir Kılıçlar Operasyonu ile devam etti. +972 Dergisi’nin araştırma haberine göre 2024 yılında Refah Bölgesi’nde "Hedefsin, hemen çık" aramalarının yapıldığı, Lavender AI ile entegre edilen kişi bazlı hedefleme yapıldığı tespit edildi, 10.000+ arama kaydı incelendi, ( Gazze'deki gazetecilerin topladığı ses dosyaları ve sızdırılan IDF iç yazışmaları) birçok aile tahliye sırasında bombalandığı ortaya çıkarıldı.
Ölüm Zinciri’nin hoyrat çalışma prensipleri, Gazzeliler ve bu teknolojiler ihraç edildiğinde üzerinde kullanılacak masum kişiler için şu psikolojik tehlikeleri barındırıyor: Kişide her an vurulabilirim hissi oluşturuyor, hedefin eve girer girmez vurulduğunu herkes bildiği için kişi evine girmekten korkuyor ve aileye ölümü getiren kişi suçluluğunu hissediyor. İnsanlar savaşta “ev” kavramına sığınır. Bu sistem evi ölüm tuzağına çeviriyor.
Sistemi işleten operatörler Tel Aviv’deki klimalı odalarda oturuyor, Gazzeliler ise algoritmaların vereceği kararların tehdidi altında yaşıyor. Bu, klasik psikolojik işkencenin “görünmez gardiyan”[14] tekniğinin modern versiyonuna benziyor.
Blue Wolf, Red Wolf
İsrail'in işgal altındaki Filistin topraklarında ve Gazze Şeridi'nde kullandığı iki ana dijital gözetim sistemi: "Kızıl Kurt" (Red Wolf) ve "Mavi Kurt" (Blue Wolf).
Blue Wolf sistemi, İsrail askerlerinin Batı Şeria'da kullandığı bir yüz tanıma uygulaması. Red Wolf sistemi ise kontrol noktalarında tam otonom (insan müdahalesi olmadan) çalışan bir sistem.[15]
Blue Wolf, İsrail askerlerinin Batı Şeria'da kullandığı, akıllı telefonlar üzerinden çalışan mobil bir yüz tanıma uygulaması ve anlık olarak, Filistinli bireyler hakkındaki geniş bir bilgi havuzu olan "Wolf Pack" veri tabanına erişim sağlıyor. Sistem şöyle işliyor, asker bir Filistinliyi durduruyor, uygulamayı kullanarak fotoğrafını çekiyor, kimlik ve geçmiş bilgilerine ulaşıyor. Veri tabanından gelen bilgilere göre serbest bırakma, gözaltı gibi işlemleri o an uyguluyor.
Bazı İsrail askerleri bu uygulamaya Filistinlilerin Facebook'u diyorlar. Askerler veri (yüz) yüklemeyi teşvik için oyunlaştırma metodu kullanıyorlar, en çok Filistinli yüzü kaydeden askerî birimler, izin ve ayrıcalıklar gibi ödüller kazanıyor.
Red Wolf ise özellikle kontrol noktalarında konumlandırılmış, otomatik biyometrik gözetim sağlayan bir güvenlik sistemini tanımlıyor. Kontrol noktalarındaki kameralar kişinin fotoğrafını çekiyor ve Red Wolf o anki kayıtlara göre derhal bir değerlendirme yapıyor.
Kişi herhangi bir kimlik belgesi veya evrak göstermiyor yani canlı biriyle muhatap olmuyor, “algoritma krallığının” vereceği karar sonucunda ya serbest kalıyor ya gözaltı yapılıyor.
Bu iki sistemde de kişilerin rızası var mıdır? İsrail askerleri hangi hak ile başka bir ülkenin sınırları içinde bu uygulamaları yapmaktadır?
İnsanların bütün sicili tuhaf kriterleri olan “red flag”lerle işaretlenmekte ve toplumda özel hayat algısı yıpranmaktadır.
Bebek Ağlaması, İbranice Şarkılar, Sesli Tuzaklar
Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı askerlerini psikolojik olarak çökertmek için, “geride bıraktıklarından emin olamama” duygusu özellikle hedef alındı. Gündüz uçaklarla, gece balonlarla cepheye atılan bildirilerde; ailenin aç kaldığı, perişan olduğu, kadınların açlıktan ölmemek için fuhuşa sürüklendiği, çocukların açlıktan öldüğü yazılıydı. Bu söylemlerle askerin savaşma iradesini tamamen kırmak[16] ve evine doğru acele ile gitmesi amaçlanıyordu.
İsrail, Gazzelileri istediği noktaya çekmek, öldürmek için utanç verici bir taktik kullanıyor. İnsanların evlerinden veya çadırlarından dışarıya çıkmasını sağlamak için korkutucu sesler yayınlıyor.
Quadcopter’lar (küçük insansız hava aracı) sokakların üstünde dolaşırken hoparlörlerinden bebek ağlaması, kadın çığlığı, “Yardım edin, yaralandım!” sesleri yükseliyor. Çoğunlukla erkekler, kadınlar, bu seslere dayanamayıp dışarı çıkıyor. Birkaç saniye sonra sesi veren dronlardan kurşun yağıyor. Tuzak kötü ve net.
Sesli yıldırma ve tuzak taktikleri ABD tarafından “Operation Wandering Soul” – Hayalet Sesler Operasyonu ile Vietnam’da da uygulandı. Hoparlörlü helikopterlerle ve orman içi gizli hoparlörlerle ölmüş Vietnamlı askerlerin ruhları gibi konuşmalar ve çığlıkları, anne-baba feryat sesleri yayınlandı. Amaç moral ve motivasyon çöküşünü sağlamaktı. İsrail’in, daha önceki intifadalarda kullandığı, aşırı tiz, insanın içini titreten bir ses yayan “Scream” cihazının da insanı ayakta durmakta zorlandıran, zihinsel tahribat yapan bir etkisi vardı.[17]
Gazze’de sahte seslere maruz kalan ve yaşadıklarını anlatan birçok tanıklık var. Euro-Med Monitor ekibine konuşan bir Gazzeli "Gece vakti oturuyorduk ve kız ve kadınların 'Gelin, yardım edin, yaralandım!' diye bağırdığını duyduk. Neler olduğunu öğrenmek için dışarı çıktık. Kadın bulunamadı, ancak doğrudan bir drone tarafından hedef alındık".
İsrail’in ‘hayalet korosunun sesleri’ arasında, bebek, kadın, erkek çığlıklarından başka[18] İbranice ve Arapça ezgiler, çocuklara yönelik melodiler, çatışma ile zırhlı araç gürültüleri, silahlı Filistinlilerin bağırışları ve Gazze’de herkesin tanıdığı temizlik malzemesi satan seyyarların çağrıları gibi çeşitli zamanlarda kullandıkları sesler de bulunuyor.
Nuseyrat Kampı’nda gece geç saatlerde duyulan çığlık sesleri üzerine bazı insanlar dışarı çıktıklarında, dronlar tarafından vuruldu.[19] Kamp sakinlerinden Samira Ebu el-Leil, “ağlayan bebek” sesleri kullanılmasıyla alakalı, toplumun reflekslerini ve erkeklerin yardım için çıkacaklarını bildiklerinden dolayı bu seslerle erkekleri dışarı çıkarmayı amaçladıklarını açıklıyor.[20]
Gazze’de psikolojik harp tekniklerinin en kirli metotları uygulanıyor; insanda merhamet uyandıran her ses bir kurşunun tetikleyicisine dönüştürülüyor. İsrail daha kötüsünü de yapıyor: İnsanları bunun sahte olduğuna alıştırarak, daha sonraki seslerde insanların yardım etme isteğini bastırmaya çalışıyor.
Sonik Patlamalar
“Birisi göğsümün tam ortasına görünmez bir balyoz indiriyor..Eğer sonik patlamaya yakından maruz kalan kişi çocuk ise çok uzun süre gökyüzüne bakamıyor.”
II. Dünya Savaşı’nda Almanların Junkers Ju 87 Stuka dalış bombardıman uçaklarının kanatlarına monte edilmiş özel bir siren, uçak dik bir açıyla hedefe dalışa geçtiğinde, pervanelerin rüzgârı bu sirenleri çalıştırıyor ve inanılmaz derecede tiz, yırtıcı, uluyan bir ses çıkarıyordu. İsrail, Gazze’de 2005’ten bu yana sık sık bu psikolojik işkence metodunu deniyor. F-16 ve F-15 savaş uçaklarının alçak irtifada ses hızını aşarak yarattığı sonik patlamalar, kulakta adeta bir gök gürültüsü ya da uzak bir top sesi gibi yankılanan, muazzam bir ses enerjisini bir anda boşluğa bırakıyor.[21]
Camlar kırılıyor, kulaklar çınlıyor, düşük doğumlar gerçekleşiyor ve ani panik ataklar oluşuyor. Tekrar eden bu seslerle Gazze toplumsal bir stres yaşıyor.
Bu tarz bir gürültünün insan üzerindeki etkileri ayrı bir çalışmanın konusudur ki onlar da çok fazladır. İsrail, genellikle "mock air raid" (sahte hava saldırısı) denilen bu tuhaf saldırı metoduyla Gazzelilerin –eğer kaldıysa- moralini bozmayı ve gürültünün oluşturacağı etki ile sinirleri yıpratmayı amaçlıyor. Çünkü İsrailli yetkililerin bu konudaki açıklamalarına bakınca bilinçli olarak yapılan bu eylemin tutarlı bir izahatı görülemiyor.
2006’da İsrail ordusu sözcüsü Avichav Adrai, (sesleri sadeece Hamaslıların duyacağını düşünüyor olmalı) açıklamasında ‘bu seslerin Hamas’a mesaj olduğunu, sonik patlamaların ellerindeki birçok taktikten sadece biri olduğunu” söylemişti[22].
Bu taktik, İsrail'in 2005'te Gazze'den çekilmesinden hemen sonra başladı. 2005-2006’da neredeyse her gece bunu tekrarladı.[23] O dönem Filistin Sağlık Bakanlığı verilerine göre, 5 hamile kadında düşük ve beyin kanaması vakaları rapor edildi[24]. Euro-Med Human Rights Monitor, 2022-2024 yıllarında yaşanan sonik saldırılar sonucunda binlerce sivil yaralanmayı ve ölümleri belgeledi.[25] 2023-2025 yıllarında da bu tuhaf saldırı biçimi tekrarladı. American Near East Refugee Aid, patlamaların travma sonrası stres bozukluğunu (PTSD) tetiklediğini, özellikle çocuklarda korku yarattığını belgeledi.[26]
Bu ‘şok seslerinin’ sonuçlarını düşündüğümüzde şu tespit de yapılabilir: İsrail Savunma Bakanı 2023’te Gazzeliler için “insansı hayvanlar” ifadesini kullanırken bu ifadeler Aksa Tufanı’nın oluşturduğu bir öfke patlaması değildi. En az 2005’ten bu yana insanlarla dalga geçen ve onları yok sayan zihniyetin devamı idi.
Bu yazı yazılırken Kasım 2025’te Palantir’e ait, Maven[27] adlı bilgi toplama amaçlı bir yapay zeka uygulaması “ölüm zincirini optimize etmek” için Gazze’de ABD askerlerinin hizmetine girdi.
Sonuç
İsrail, Filistin’de uyguladığı otomatik gözaltı, otomatik öldürme gibi eylemler algoritmalar aracılığı ile içinde insan olmayan (bazen son kararları insanın verdiği) sistemler tarafından uygulanıyor. İsrail, bu yazıda adı geçmeyen daha birçok yolla Filistin halkına hiçbir hakkı olmadığı halde psikolojik ve zihinsel işkence taktikleri uyguluyor. Toplumda oluşturulan bu terör ve baskı eylemleri Filistinliler arasında ruhsal streslere sebep oluyor.
Bu suç okyanusundaki en büyük sorumlular şüphesiz teknoloji şirketleri. İsimleri şaibe ile anılan dünyanın önde gelen şirketleri, İsrail’e Filistinlilerin ‘big data’sını depolaması, şüpheli tanımına uyanları hızlı bir biçimde ailesi ile birlikte yok etmesi için veri tabanı ve yapay zeka hizmetleri sunuyor.
Tüm bu eylemler ve şirketlerin suçlara olan iştiraki ile ilgili araştırmalar, akademik çalışmalar ve bilinçlendirme faaliyetleri artarak devam etmelidir.
Son Not
[1] Fatma Al Zahraa Sehwail, "I Dream of a Quiet, Drone-Free Gaza," Al Jazeera, 21 Ocak 2025, https://www.aljazeera.com/opinions/2025/1/21/i-dream-of-a-quiet-drone-free-gaza.
[2] Atef Abu Saif, Sleepless in Gaza: Israeli Drone War on the Gaza Strip (Berlin: Rosa Luxemburg Stiftung – Regional Office Palestine, 2014).
[3] Fatma Al Zahraa Sehwail, "I Dream of a Quiet, Drone-Free Gaza," Al Jazeera, 21 Ocak 2025, https://www.aljazeera.com/opinions/2025/1/21/i-dream-of-a-quiet-drone-free-gaza.
[4] Euro-Med Human Rights Monitor, "Israel Intensifies Use of Quadcopters to Terrorise and Target Civilians in Gaza, with Terrifying Sounds and Home Invasions," 1 Haziran 2025, https://euromedmonitor.org/en/article/6747/Israel-intensifies-use-of-quadcopters-to-terrorise-and-target-civilians-in-Gaza,-with-terrifying-sounds-and-home-invasions.
[5] Abu Saif, Sleepless in Gaza.
[6] Araştırmacı Muhammed Enes Dönmez’in, Palantir Chain / Ölüm Zinciri’ni anlattığı bir eğitimden alıntı.
[7] Koçakoğlu & Düz, 2024, s. 30
[8] FRANCE 24, “Israeli forces reportedly use AI to identify targets in Gaza,” 2024, https://www.france24.com/en/video/20240505-israeli-forces-reportedly-use-ai-to-identify-targets-in-gaza
[9] Abraham, ‘Lavender’: The AI machine
[10] McKernan, B., & Davies, H. (2024, 3 Nisan). 'The machine did it coldly': Israel used AI to identify 37,000 Hamas targets. The Guardian.
[11] Koçakoğlu & Düz, 2024, s. 35
[12] Abraham, Y. (2024, 3 Nisan). ‘Lavender’: The AI machine that directed a large part of the assassinations in Gaza. +972 Magazine.
[13] Abraham, Y. (2024, Nisan 3). ‘Lavender’: The AI machine that directed a large part of the assassinations in Gaza. +972 Magazine. https://www.972mag.com/lavender-ai-israeli-army-gaza/
[14] Işık düzenlemesi sayesinde gardiyanın mahkumlar tarafından görülememesi, sürekli gözetlendiği varsayımıyla mahkumların kendi kendini denetlemesini sağlar. Detaylı bilgi için makale önerisi: Mirza, F. (2024). Bir Psikolojik İşkence Yöntemi Olarak Panoptikon: Gözetim, Disiplin Ve İçselleştirilmiş Denetim. Uluslararası İnsan Çalışmaları Dergisi, 11(1), 143-156.
[15] Rapor: Automated Apartheid: How facial recognition fragments, segregates and controls Palestinians in the OPT
[16] Derya Ataş, Psikolojik Savaş: Propaganda ve Meşrulaştırma Stratejileri, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2019.
[17] “Kalandiya: IDF Uses ‘Scream’ Anti-Riot Device for 1st Time,” The Jerusalem Post, 22 Eylül 2011, https://www.jpost.com/defense/kalandiya-idf-uses-scream-anti-riot-device-for-1st-time
[18] Crying Babies, Sonic Booms: Inside Israel’s Psychological Warfare In Gaza,” NDTV, 2024, https://www.ndtv.com/world-news/crying-babies-sonic-booms-inside-israels-psychological-warfare-in-gaza-7176445
[19] Euro-Med Human Rights Monitor, “Israeli army broadcasts intimidating sounds to lure, kill, and forcibly displace civilians in the Nuseirat camp,” 16 Nisan 2024, https://euromedmonitor.org/en/article/6271/Israeli-army-broadcasts-intimidating-sounds-to-lure%2C-kill%2C-and-forcibly-displace-civilians-in-the-Nuseirat-camp
[20] Middle East Eye, “Disturbing recordings of crying infants ‘played by Israeli quadcopters to lure Gaza residents before shooting’,” 2024,
[21] Ataş, Psikolojik Savaş
[22] Israeli Sonic Booms,” Al Jazeera, 2 Ocak 2006.
[23] “Israeli Sonic Booms Terrorising Gaza,” Al Jazeera, 2 Ocak 2006, https://www.aljazeera.com/news/2006/1/2/israeli-sonic-booms-terrorising-gaza.
[24] Israeli Sonic Booms,” Al Jazeera, 2 Ocak 2006.
[25] Crying Babies, Sonic Booms’: Inside Israel’s Psychological Warfare in Gaza,” NDTV, 12 Ocak 2025, https://www.ndtv.com/world-news/crying-babies-sonic-booms-inside-israels-psychological-warfare-in-gaza-7176445.
[26] Karl Osta, "The Psychological Impact of Israel’s Sonic Booms Over Lebanon," Anera (blog), 12 Ağustos 2024, https://www.anera.org/blog/sonic-booms-lebanon/.
[27] Goodfriend, S. (2025, Kasım 28). AI-powered surveillance firms are gunning for a share of Gaza spoils. +972 Magazine. https://www.972mag.com/ai-surveillance-gaza-palantir-dataminr/
Araştırma Makalesi
Giriş
1984 distopik romanı basıldığında İsrail henüz kurulmuştu. Bugün romanın en uç versiyonu, İsrail tarafından Gazze’de hayata geçiriliyor. Filistin’de ve özelde Gazze’de uyguladığı psikolojik ve teknolojik tuzaklar; propaganda, eylem ve psikolojik operasyonların (PsyOps) bir karışımını içeriyor. Amaç, toplumsal stres, direniş azmini kırma ve itaati sağlamak.
Bu çalışmada İsrail’in Filistin ve özelde Gazze’de uyguladığı psikolojik ve teknolojik katmanlar içeren bezdirme ve öldürme taktiklerinden bazıları incelenmiştir. Bu tuhaf ve ürkütücü taktikler sürekli havada ses yayan İHA’lardan, yapay zeka kullanılan sistemlere, sahte ses operasyonlarına ve sahte patlamalara kadar geniş bir çeşitlilikte uygulanıyor.
Zenâne
“Odanızda uçan, pencerenin çıkışı nasıl kapattığını anlamayan, sürekli vızıldayan dev bir sinek gibi” Rawan Yaghi, yazar, Filistin
Gazze semalarında yıllardır gürültüsü ve işlevi rahatsız edici birtakım cisimler uçuyor. İsrail, İnsansız Hava Araçları (İHA) ile uçuşlarını 2005’ten bu yana Gazze’deki kontrol stratejisinin bir taktiği olarak kullanıyor. Amaca göre çeşitli hava araçları kullanılıyor. “Gazze sakinlerinin ne yaptığını, kiminle nereye gittiğini, kiminle yaşadığını, kiminle öldüğünü,[1] nerede kalabalık toplandığını” ve insanlardan başka canlıların neler yaptığını dahi takip edebilen İHA’lar, hem bu yönüyle hem de çıkardığı rahatsız edici uğultu ile (hiç durmadan çalışan MR cihazının her salise sesler çıkarması gibi) Gazze’de stresin ana unsurlarından birisi haline gelmiş durumda.
MQ-9 Reaper, Hermes 900, Heron gibi İHA’lar hem istihbarat / gözetleme hem hedefli saldırı / suikast görevleri yapıyor. Aynı gürültünün sürekliliği, İHA’nın saldırı amaçlı mı istihbarat amaçlı mı uçtuğunun bilinmemesine yol açıyor.
Gazze halkı, İsrail insansız hava araçlarına, çıkardıkları sürekli ve rahatsız edici gürültü nedeniyle Arapça'da "gürültü yapan" veya "vızıltı" anlamına gelen "zenâne" (bazı kaynaklarda zanana)" adını verdiler.
[2] Bazen iki kişi konuşurken dahi ‘vızıltıdan’ dolayı başka yere geçtikleri ifade ediliyor. Peki bu sesin bu kadar rahatsız edici seviyede çıkması teknik olarak mecburi mi? İHA’ların gürültüleri “kamusal işkence” metoduna dönüşüyor ancak ses istenirse -teknik anlamda- çok düşük seviyelere çekilebiliyor.
“Gazze semalarındaki İHA'ların sayısı kuşlardan fazlaydı” (Fatma Al Zahraa Sehwail, yazar, Gazze)[3]
Filistinli yazar ve siyasetçi Atef Abu Saif, İHA gürültüleri için “Sleepless Gaza” tabirini kullanıyor. Uykusuzluk ve psikolojik çöküntü,[4] anksiyete vakalarının sebeplerinden birisinin bu “gözetleyen göz” olduğu rapor ediliyor. Psikolojik tahribat Gazze Ruh Sağlığı Merkezi’nin istatistiklerine de yansıyor. Kliniğe gelenlerin %33’ü dronlar ve seslerinden kaynaklı stres bozukluğu yaşıyor.[5]
Where’s Daddy - Lavender - Gospel: Ölüm Zinciri
Ruanda’dan Gazze’ye değişmeyen ölüm zinciri.
1994’te Ruanda’da Hutular, Tutsilere katliam yaparken, RTLM radyosu bu katliam makinesinin megafonu oldu ve ölüm zinciri şu şekilde işledi:
Gece gündüz açık olan radyo, bir anda yayınını kesiyor ve spiker Kantano Habimana, Tutsileri ihbara başlıyor:
“Kigali-Nyamirambo’da, mavi kapılı iki katlı evde üç büyük böcek (insanlara böyle hitap ediyorlar) var. Kadınları, çocukları, hepsi orada. Gecikmeyin, temizleyin”
Bu anonsu duyan Interahamwe milisleri (çoğu alkollü, gözleri dönmüş gençler) kamyonetlere atlayıp 10-15 dakika içinde eve ulaşıyordu. Kapıyı kırıyor, içeridekileri dışarı sürüyor, kadınlara önce toplu tecavüz edip sonra kafalarını maçeteyle uçuruyor, bebekleri duvara çarpıp öldürüyor, erkekleri canlı canlı yakıyordu.
30 yıl sonra farklı teknoloji, benzer zihniyet ve benzer katliamlar uygulanıyor.
İsrail Savunma Kuvvetleri’nin (IDF) Gazze’de kurduğu sistem, dünyada şimdiye kadar görülen en kısa ve en otomatik ölüm zincirlerinden birisi oldu. İsimleri, Lavender, Gospel (Habsora) ve Where’s Daddy olan yazılımlar yapay zeka sistemleri ile çalışıyor. Amaç sadece “öldürmek” değil, aynı zamanda hayatta kalanları sürekli endişe halinde bırakmak.
Ölüm Zinciri (Kill Chain) olarak bilinen bu zincir, yapay zekayı yok etme amaçlı kullanıma örnek olarak verilebilir.[6]
Kişiyi tespit ettiği anda evinde ailesi ile birlikte öldüren otomatik sistem 6 adımda işliyor:
1. Bul / Find
Lavender adlı yapay zeka sistemi, Gazze’deki –muhtemelen tüm nüfusun/ telefon, WhatsApp, adres, akrabalık ve sosyal medya verilerini tarıyor.[7] Sistem, İsrail’in şüphe kriterlerine uyan herkesi otomatik olarak “şüpheli” diye işaretliyor.[8] 37.000’den fazla kişi bu şekilde listeye alınıyor.[9] Hata oranı %10 olarak kabul ediliyor ama yine de listeye giriyor.
2. Sabitle / Fix
Ardından Gospel sistemi devreye giriyor. Drone kameraları, yerdeki sabit kameralar, telefon sinyalleri, yüz tanıma ve Palantir Gotham platformuyla tüm veriler tek ekranda birleştiriliyor. Hedefin tam konumu (hangi bina, hangi kat) anlık olarak sabitleniyor.[10]
3. Takip et/Track
Where’s Daddy? alt sistemi sürekli çalışıyor. Hedef kişinin nerede olduğunu saniye saniye izliyor. Özellikle “eve ne zaman girecek” sorusuna” odaklanıyor. Kişi apartman kapısından içeri girer girmez sistem otomatik uyarı veriyor: “Where’s Daddy? – Baba geldi.”[11]
4. Hedefle / Target
Operatör ekranında hedefin adı, fotoğrafı ve ev adresi beliriyor. Operatörün sadece 20 saniyesi var. Çoğu zaman detaylı kontrol yapılmadan “Onay” tuşuna basılıyor. Sistem zaten “vur” önerisinde bulunduğu için reddetmek neredeyse hiç olmuyor.[12]
5. Vur / Engage
Onay verildikten 1 ila 5 dakika içinde F/16’dan unguided (“aptal”) bomba veya drone’dan füze atılıyor. Amaç, hedefi “ailesiyle birlikte” yakalamak. IDF iç belgelerinde bu stratejiye “aile evi vuruşu” deniyor.
6. Değerlendir / Assess
Uydu ve drone görüntüleriyle hasar otomatik analiz ediliyor. Eğer hedef öldüyse listeden çıkarılıyor, hayattaysa yeni vuruş emri ekleniyor. Aynı anda sistem yeni hedefler üretmeye devam ediyor.
Tüm yok etme senaryosunun ortalama süresi: 2 ila 7 dakika sürdüğü iddia ediliyor.
İsimlendirme teknikleri zihniyetin arka planını da ortaya koyuyor. Kişi eve girer girmez sistem operatöre “Where’s Daddy?” (Baba nerede?) uyarısı veriyor ve operatör birkaç saniye içinde “Eve girdi, vurulabilir” onayı veriyor. Hedefin “aile babası” olması ve evine döndüğü anda vurulması bir kara mizah, alaycı atıf örneği. Gospel de bu anlamda geri kalmıyor. “Müjde” anlamına geliyor. Sistem, Gazze’deki tüm binaları tarayıp kriterlerine göre “Hamas ile bağlantılı” diye işaretliyor ve bombardıman önceliği veriyor. İhbar yaptığı için sisteme “müjde” adı veriliyor.
Lavender isminin de lavantanın temizleyici özelliğinden yola çıkılarak verildiğini tahmin ediyoruz.
Bir İsrail istihbarat birimi 8200'ün 2024 itibarıyla komutanı olan yetkili “Bir ailenin evini bombalamak çok daha kolay. Sistem, bu gibi durumlarda onları tespit etmek için tasarlandı” derken, ölüm zincirinin çalışma biçimini teyit ediyor.[13]
Bu felaket senaryonun yanında SMS ve otomatik aramalarla insanlar biraz sonra evinin vurulacağını öğreniyor. Bu tacizler ve sözde uyarılar 2023-2025 arasında Demir Kılıçlar Operasyonu ile devam etti. +972 Dergisi’nin araştırma haberine göre 2024 yılında Refah Bölgesi’nde "Hedefsin, hemen çık" aramalarının yapıldığı, Lavender AI ile entegre edilen kişi bazlı hedefleme yapıldığı tespit edildi, 10.000+ arama kaydı incelendi, ( Gazze'deki gazetecilerin topladığı ses dosyaları ve sızdırılan IDF iç yazışmaları) birçok aile tahliye sırasında bombalandığı ortaya çıkarıldı.
Ölüm Zinciri’nin hoyrat çalışma prensipleri, Gazzeliler ve bu teknolojiler ihraç edildiğinde üzerinde kullanılacak masum kişiler için şu psikolojik tehlikeleri barındırıyor: Kişide her an vurulabilirim hissi oluşturuyor, hedefin eve girer girmez vurulduğunu herkes bildiği için kişi evine girmekten korkuyor ve aileye ölümü getiren kişi suçluluğunu hissediyor. İnsanlar savaşta “ev” kavramına sığınır. Bu sistem evi ölüm tuzağına çeviriyor.
Sistemi işleten operatörler Tel Aviv’deki klimalı odalarda oturuyor, Gazzeliler ise algoritmaların vereceği kararların tehdidi altında yaşıyor. Bu, klasik psikolojik işkencenin “görünmez gardiyan”[14] tekniğinin modern versiyonuna benziyor.
Blue Wolf, Red Wolf
İsrail'in işgal altındaki Filistin topraklarında ve Gazze Şeridi'nde kullandığı iki ana dijital gözetim sistemi: "Kızıl Kurt" (Red Wolf) ve "Mavi Kurt" (Blue Wolf).
Blue Wolf sistemi, İsrail askerlerinin Batı Şeria'da kullandığı bir yüz tanıma uygulaması. Red Wolf sistemi ise kontrol noktalarında tam otonom (insan müdahalesi olmadan) çalışan bir sistem.[15]
Blue Wolf, İsrail askerlerinin Batı Şeria'da kullandığı, akıllı telefonlar üzerinden çalışan mobil bir yüz tanıma uygulaması ve anlık olarak, Filistinli bireyler hakkındaki geniş bir bilgi havuzu olan "Wolf Pack" veri tabanına erişim sağlıyor. Sistem şöyle işliyor, asker bir Filistinliyi durduruyor, uygulamayı kullanarak fotoğrafını çekiyor, kimlik ve geçmiş bilgilerine ulaşıyor. Veri tabanından gelen bilgilere göre serbest bırakma, gözaltı gibi işlemleri o an uyguluyor.
Bazı İsrail askerleri bu uygulamaya Filistinlilerin Facebook'u diyorlar. Askerler veri (yüz) yüklemeyi teşvik için oyunlaştırma metodu kullanıyorlar, en çok Filistinli yüzü kaydeden askerî birimler, izin ve ayrıcalıklar gibi ödüller kazanıyor.
Red Wolf ise özellikle kontrol noktalarında konumlandırılmış, otomatik biyometrik gözetim sağlayan bir güvenlik sistemini tanımlıyor. Kontrol noktalarındaki kameralar kişinin fotoğrafını çekiyor ve Red Wolf o anki kayıtlara göre derhal bir değerlendirme yapıyor.
Kişi herhangi bir kimlik belgesi veya evrak göstermiyor yani canlı biriyle muhatap olmuyor, “algoritma krallığının” vereceği karar sonucunda ya serbest kalıyor ya gözaltı yapılıyor.
Bu iki sistemde de kişilerin rızası var mıdır? İsrail askerleri hangi hak ile başka bir ülkenin sınırları içinde bu uygulamaları yapmaktadır?
İnsanların bütün sicili tuhaf kriterleri olan “red flag”lerle işaretlenmekte ve toplumda özel hayat algısı yıpranmaktadır.
Bebek Ağlaması, İbranice Şarkılar, Sesli Tuzaklar
Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı askerlerini psikolojik olarak çökertmek için, “geride bıraktıklarından emin olamama” duygusu özellikle hedef alındı. Gündüz uçaklarla, gece balonlarla cepheye atılan bildirilerde; ailenin aç kaldığı, perişan olduğu, kadınların açlıktan ölmemek için fuhuşa sürüklendiği, çocukların açlıktan öldüğü yazılıydı. Bu söylemlerle askerin savaşma iradesini tamamen kırmak[16] ve evine doğru acele ile gitmesi amaçlanıyordu.
İsrail, Gazzelileri istediği noktaya çekmek, öldürmek için utanç verici bir taktik kullanıyor. İnsanların evlerinden veya çadırlarından dışarıya çıkmasını sağlamak için korkutucu sesler yayınlıyor.
Quadcopter’lar (küçük insansız hava aracı) sokakların üstünde dolaşırken hoparlörlerinden bebek ağlaması, kadın çığlığı, “Yardım edin, yaralandım!” sesleri yükseliyor. Çoğunlukla erkekler, kadınlar, bu seslere dayanamayıp dışarı çıkıyor. Birkaç saniye sonra sesi veren dronlardan kurşun yağıyor. Tuzak kötü ve net.
Sesli yıldırma ve tuzak taktikleri ABD tarafından “Operation Wandering Soul” – Hayalet Sesler Operasyonu ile Vietnam’da da uygulandı. Hoparlörlü helikopterlerle ve orman içi gizli hoparlörlerle ölmüş Vietnamlı askerlerin ruhları gibi konuşmalar ve çığlıkları, anne-baba feryat sesleri yayınlandı. Amaç moral ve motivasyon çöküşünü sağlamaktı. İsrail’in, daha önceki intifadalarda kullandığı, aşırı tiz, insanın içini titreten bir ses yayan “Scream” cihazının da insanı ayakta durmakta zorlandıran, zihinsel tahribat yapan bir etkisi vardı.[17]
Gazze’de sahte seslere maruz kalan ve yaşadıklarını anlatan birçok tanıklık var. Euro-Med Monitor ekibine konuşan bir Gazzeli "Gece vakti oturuyorduk ve kız ve kadınların 'Gelin, yardım edin, yaralandım!' diye bağırdığını duyduk. Neler olduğunu öğrenmek için dışarı çıktık. Kadın bulunamadı, ancak doğrudan bir drone tarafından hedef alındık".
İsrail’in ‘hayalet korosunun sesleri’ arasında, bebek, kadın, erkek çığlıklarından başka[18] İbranice ve Arapça ezgiler, çocuklara yönelik melodiler, çatışma ile zırhlı araç gürültüleri, silahlı Filistinlilerin bağırışları ve Gazze’de herkesin tanıdığı temizlik malzemesi satan seyyarların çağrıları gibi çeşitli zamanlarda kullandıkları sesler de bulunuyor.
Nuseyrat Kampı’nda gece geç saatlerde duyulan çığlık sesleri üzerine bazı insanlar dışarı çıktıklarında, dronlar tarafından vuruldu.[19] Kamp sakinlerinden Samira Ebu el-Leil, “ağlayan bebek” sesleri kullanılmasıyla alakalı, toplumun reflekslerini ve erkeklerin yardım için çıkacaklarını bildiklerinden dolayı bu seslerle erkekleri dışarı çıkarmayı amaçladıklarını açıklıyor.[20]
Gazze’de psikolojik harp tekniklerinin en kirli metotları uygulanıyor; insanda merhamet uyandıran her ses bir kurşunun tetikleyicisine dönüştürülüyor. İsrail daha kötüsünü de yapıyor: İnsanları bunun sahte olduğuna alıştırarak, daha sonraki seslerde insanların yardım etme isteğini bastırmaya çalışıyor.
Sonik Patlamalar
“Birisi göğsümün tam ortasına görünmez bir balyoz indiriyor..Eğer sonik patlamaya yakından maruz kalan kişi çocuk ise çok uzun süre gökyüzüne bakamıyor.”
II. Dünya Savaşı’nda Almanların Junkers Ju 87 Stuka dalış bombardıman uçaklarının kanatlarına monte edilmiş özel bir siren, uçak dik bir açıyla hedefe dalışa geçtiğinde, pervanelerin rüzgârı bu sirenleri çalıştırıyor ve inanılmaz derecede tiz, yırtıcı, uluyan bir ses çıkarıyordu. İsrail, Gazze’de 2005’ten bu yana sık sık bu psikolojik işkence metodunu deniyor. F-16 ve F-15 savaş uçaklarının alçak irtifada ses hızını aşarak yarattığı sonik patlamalar, kulakta adeta bir gök gürültüsü ya da uzak bir top sesi gibi yankılanan, muazzam bir ses enerjisini bir anda boşluğa bırakıyor.[21]
Camlar kırılıyor, kulaklar çınlıyor, düşük doğumlar gerçekleşiyor ve ani panik ataklar oluşuyor. Tekrar eden bu seslerle Gazze toplumsal bir stres yaşıyor.
Bu tarz bir gürültünün insan üzerindeki etkileri ayrı bir çalışmanın konusudur ki onlar da çok fazladır. İsrail, genellikle "mock air raid" (sahte hava saldırısı) denilen bu tuhaf saldırı metoduyla Gazzelilerin –eğer kaldıysa- moralini bozmayı ve gürültünün oluşturacağı etki ile sinirleri yıpratmayı amaçlıyor. Çünkü İsrailli yetkililerin bu konudaki açıklamalarına bakınca bilinçli olarak yapılan bu eylemin tutarlı bir izahatı görülemiyor.
2006’da İsrail ordusu sözcüsü Avichav Adrai, (sesleri sadeece Hamaslıların duyacağını düşünüyor olmalı) açıklamasında ‘bu seslerin Hamas’a mesaj olduğunu, sonik patlamaların ellerindeki birçok taktikten sadece biri olduğunu” söylemişti[22].
Bu taktik, İsrail'in 2005'te Gazze'den çekilmesinden hemen sonra başladı. 2005-2006’da neredeyse her gece bunu tekrarladı.[23] O dönem Filistin Sağlık Bakanlığı verilerine göre, 5 hamile kadında düşük ve beyin kanaması vakaları rapor edildi[24]. Euro-Med Human Rights Monitor, 2022-2024 yıllarında yaşanan sonik saldırılar sonucunda binlerce sivil yaralanmayı ve ölümleri belgeledi.[25] 2023-2025 yıllarında da bu tuhaf saldırı biçimi tekrarladı. American Near East Refugee Aid, patlamaların travma sonrası stres bozukluğunu (PTSD) tetiklediğini, özellikle çocuklarda korku yarattığını belgeledi.[26]
Bu ‘şok seslerinin’ sonuçlarını düşündüğümüzde şu tespit de yapılabilir: İsrail Savunma Bakanı 2023’te Gazzeliler için “insansı hayvanlar” ifadesini kullanırken bu ifadeler Aksa Tufanı’nın oluşturduğu bir öfke patlaması değildi. En az 2005’ten bu yana insanlarla dalga geçen ve onları yok sayan zihniyetin devamı idi.
Bu yazı yazılırken Kasım 2025’te Palantir’e ait, Maven[27] adlı bilgi toplama amaçlı bir yapay zeka uygulaması “ölüm zincirini optimize etmek” için Gazze’de ABD askerlerinin hizmetine girdi.
Sonuç
İsrail, Filistin’de uyguladığı otomatik gözaltı, otomatik öldürme gibi eylemler algoritmalar aracılığı ile içinde insan olmayan (bazen son kararları insanın verdiği) sistemler tarafından uygulanıyor. İsrail, bu yazıda adı geçmeyen daha birçok yolla Filistin halkına hiçbir hakkı olmadığı halde psikolojik ve zihinsel işkence taktikleri uyguluyor. Toplumda oluşturulan bu terör ve baskı eylemleri Filistinliler arasında ruhsal streslere sebep oluyor.
Bu suç okyanusundaki en büyük sorumlular şüphesiz teknoloji şirketleri. İsimleri şaibe ile anılan dünyanın önde gelen şirketleri, İsrail’e Filistinlilerin ‘big data’sını depolaması, şüpheli tanımına uyanları hızlı bir biçimde ailesi ile birlikte yok etmesi için veri tabanı ve yapay zeka hizmetleri sunuyor.
Tüm bu eylemler ve şirketlerin suçlara olan iştiraki ile ilgili araştırmalar, akademik çalışmalar ve bilinçlendirme faaliyetleri artarak devam etmelidir.
Son Not
[1] Fatma Al Zahraa Sehwail, "I Dream of a Quiet, Drone-Free Gaza," Al Jazeera, 21 Ocak 2025, https://www.aljazeera.com/opinions/2025/1/21/i-dream-of-a-quiet-drone-free-gaza.
[2] Atef Abu Saif, Sleepless in Gaza: Israeli Drone War on the Gaza Strip (Berlin: Rosa Luxemburg Stiftung – Regional Office Palestine, 2014).
[3] Fatma Al Zahraa Sehwail, "I Dream of a Quiet, Drone-Free Gaza," Al Jazeera, 21 Ocak 2025, https://www.aljazeera.com/opinions/2025/1/21/i-dream-of-a-quiet-drone-free-gaza.
[4] Euro-Med Human Rights Monitor, "Israel Intensifies Use of Quadcopters to Terrorise and Target Civilians in Gaza, with Terrifying Sounds and Home Invasions," 1 Haziran 2025, https://euromedmonitor.org/en/article/6747/Israel-intensifies-use-of-quadcopters-to-terrorise-and-target-civilians-in-Gaza,-with-terrifying-sounds-and-home-invasions.
[5] Abu Saif, Sleepless in Gaza.
[6] Araştırmacı Muhammed Enes Dönmez’in, Palantir Chain / Ölüm Zinciri’ni anlattığı bir eğitimden alıntı.
[7] Koçakoğlu & Düz, 2024, s. 30
[8] FRANCE 24, “Israeli forces reportedly use AI to identify targets in Gaza,” 2024, https://www.france24.com/en/video/20240505-israeli-forces-reportedly-use-ai-to-identify-targets-in-gaza
[9] Abraham, ‘Lavender’: The AI machine
[10] McKernan, B., & Davies, H. (2024, 3 Nisan). 'The machine did it coldly': Israel used AI to identify 37,000 Hamas targets. The Guardian.
[11] Koçakoğlu & Düz, 2024, s. 35
[12] Abraham, Y. (2024, 3 Nisan). ‘Lavender’: The AI machine that directed a large part of the assassinations in Gaza. +972 Magazine.
[13] Abraham, Y. (2024, Nisan 3). ‘Lavender’: The AI machine that directed a large part of the assassinations in Gaza. +972 Magazine. https://www.972mag.com/lavender-ai-israeli-army-gaza/
[14] Işık düzenlemesi sayesinde gardiyanın mahkumlar tarafından görülememesi, sürekli gözetlendiği varsayımıyla mahkumların kendi kendini denetlemesini sağlar. Detaylı bilgi için makale önerisi: Mirza, F. (2024). Bir Psikolojik İşkence Yöntemi Olarak Panoptikon: Gözetim, Disiplin Ve İçselleştirilmiş Denetim. Uluslararası İnsan Çalışmaları Dergisi, 11(1), 143-156.
[15] Rapor: Automated Apartheid: How facial recognition fragments, segregates and controls Palestinians in the OPT
[16] Derya Ataş, Psikolojik Savaş: Propaganda ve Meşrulaştırma Stratejileri, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2019.
[17] “Kalandiya: IDF Uses ‘Scream’ Anti-Riot Device for 1st Time,” The Jerusalem Post, 22 Eylül 2011, https://www.jpost.com/defense/kalandiya-idf-uses-scream-anti-riot-device-for-1st-time
[18] Crying Babies, Sonic Booms: Inside Israel’s Psychological Warfare In Gaza,” NDTV, 2024, https://www.ndtv.com/world-news/crying-babies-sonic-booms-inside-israels-psychological-warfare-in-gaza-7176445
[19] Euro-Med Human Rights Monitor, “Israeli army broadcasts intimidating sounds to lure, kill, and forcibly displace civilians in the Nuseirat camp,” 16 Nisan 2024, https://euromedmonitor.org/en/article/6271/Israeli-army-broadcasts-intimidating-sounds-to-lure%2C-kill%2C-and-forcibly-displace-civilians-in-the-Nuseirat-camp
[20] Middle East Eye, “Disturbing recordings of crying infants ‘played by Israeli quadcopters to lure Gaza residents before shooting’,” 2024,
[21] Ataş, Psikolojik Savaş
[22] Israeli Sonic Booms,” Al Jazeera, 2 Ocak 2006.
[23] “Israeli Sonic Booms Terrorising Gaza,” Al Jazeera, 2 Ocak 2006, https://www.aljazeera.com/news/2006/1/2/israeli-sonic-booms-terrorising-gaza.
[24] Israeli Sonic Booms,” Al Jazeera, 2 Ocak 2006.
[25] Crying Babies, Sonic Booms’: Inside Israel’s Psychological Warfare in Gaza,” NDTV, 12 Ocak 2025, https://www.ndtv.com/world-news/crying-babies-sonic-booms-inside-israels-psychological-warfare-in-gaza-7176445.
[26] Karl Osta, "The Psychological Impact of Israel’s Sonic Booms Over Lebanon," Anera (blog), 12 Ağustos 2024, https://www.anera.org/blog/sonic-booms-lebanon/.
[27] Goodfriend, S. (2025, Kasım 28). AI-powered surveillance firms are gunning for a share of Gaza spoils. +972 Magazine. https://www.972mag.com/ai-surveillance-gaza-palantir-dataminr/
Araştırma Makalesi
Giriş
1984 distopik romanı basıldığında İsrail henüz kurulmuştu. Bugün romanın en uç versiyonu, İsrail tarafından Gazze’de hayata geçiriliyor. Filistin’de ve özelde Gazze’de uyguladığı psikolojik ve teknolojik tuzaklar; propaganda, eylem ve psikolojik operasyonların (PsyOps) bir karışımını içeriyor. Amaç, toplumsal stres, direniş azmini kırma ve itaati sağlamak.
Bu çalışmada İsrail’in Filistin ve özelde Gazze’de uyguladığı psikolojik ve teknolojik katmanlar içeren bezdirme ve öldürme taktiklerinden bazıları incelenmiştir. Bu tuhaf ve ürkütücü taktikler sürekli havada ses yayan İHA’lardan, yapay zeka kullanılan sistemlere, sahte ses operasyonlarına ve sahte patlamalara kadar geniş bir çeşitlilikte uygulanıyor.
Zenâne
“Odanızda uçan, pencerenin çıkışı nasıl kapattığını anlamayan, sürekli vızıldayan dev bir sinek gibi” Rawan Yaghi, yazar, Filistin
Gazze semalarında yıllardır gürültüsü ve işlevi rahatsız edici birtakım cisimler uçuyor. İsrail, İnsansız Hava Araçları (İHA) ile uçuşlarını 2005’ten bu yana Gazze’deki kontrol stratejisinin bir taktiği olarak kullanıyor. Amaca göre çeşitli hava araçları kullanılıyor. “Gazze sakinlerinin ne yaptığını, kiminle nereye gittiğini, kiminle yaşadığını, kiminle öldüğünü,[1] nerede kalabalık toplandığını” ve insanlardan başka canlıların neler yaptığını dahi takip edebilen İHA’lar, hem bu yönüyle hem de çıkardığı rahatsız edici uğultu ile (hiç durmadan çalışan MR cihazının her salise sesler çıkarması gibi) Gazze’de stresin ana unsurlarından birisi haline gelmiş durumda.
MQ-9 Reaper, Hermes 900, Heron gibi İHA’lar hem istihbarat / gözetleme hem hedefli saldırı / suikast görevleri yapıyor. Aynı gürültünün sürekliliği, İHA’nın saldırı amaçlı mı istihbarat amaçlı mı uçtuğunun bilinmemesine yol açıyor.
Gazze halkı, İsrail insansız hava araçlarına, çıkardıkları sürekli ve rahatsız edici gürültü nedeniyle Arapça'da "gürültü yapan" veya "vızıltı" anlamına gelen "zenâne" (bazı kaynaklarda zanana)" adını verdiler.
[2] Bazen iki kişi konuşurken dahi ‘vızıltıdan’ dolayı başka yere geçtikleri ifade ediliyor. Peki bu sesin bu kadar rahatsız edici seviyede çıkması teknik olarak mecburi mi? İHA’ların gürültüleri “kamusal işkence” metoduna dönüşüyor ancak ses istenirse -teknik anlamda- çok düşük seviyelere çekilebiliyor.
“Gazze semalarındaki İHA'ların sayısı kuşlardan fazlaydı” (Fatma Al Zahraa Sehwail, yazar, Gazze)[3]
Filistinli yazar ve siyasetçi Atef Abu Saif, İHA gürültüleri için “Sleepless Gaza” tabirini kullanıyor. Uykusuzluk ve psikolojik çöküntü,[4] anksiyete vakalarının sebeplerinden birisinin bu “gözetleyen göz” olduğu rapor ediliyor. Psikolojik tahribat Gazze Ruh Sağlığı Merkezi’nin istatistiklerine de yansıyor. Kliniğe gelenlerin %33’ü dronlar ve seslerinden kaynaklı stres bozukluğu yaşıyor.[5]
Where’s Daddy - Lavender - Gospel: Ölüm Zinciri
Ruanda’dan Gazze’ye değişmeyen ölüm zinciri.
1994’te Ruanda’da Hutular, Tutsilere katliam yaparken, RTLM radyosu bu katliam makinesinin megafonu oldu ve ölüm zinciri şu şekilde işledi:
Gece gündüz açık olan radyo, bir anda yayınını kesiyor ve spiker Kantano Habimana, Tutsileri ihbara başlıyor:
“Kigali-Nyamirambo’da, mavi kapılı iki katlı evde üç büyük böcek (insanlara böyle hitap ediyorlar) var. Kadınları, çocukları, hepsi orada. Gecikmeyin, temizleyin”
Bu anonsu duyan Interahamwe milisleri (çoğu alkollü, gözleri dönmüş gençler) kamyonetlere atlayıp 10-15 dakika içinde eve ulaşıyordu. Kapıyı kırıyor, içeridekileri dışarı sürüyor, kadınlara önce toplu tecavüz edip sonra kafalarını maçeteyle uçuruyor, bebekleri duvara çarpıp öldürüyor, erkekleri canlı canlı yakıyordu.
30 yıl sonra farklı teknoloji, benzer zihniyet ve benzer katliamlar uygulanıyor.
İsrail Savunma Kuvvetleri’nin (IDF) Gazze’de kurduğu sistem, dünyada şimdiye kadar görülen en kısa ve en otomatik ölüm zincirlerinden birisi oldu. İsimleri, Lavender, Gospel (Habsora) ve Where’s Daddy olan yazılımlar yapay zeka sistemleri ile çalışıyor. Amaç sadece “öldürmek” değil, aynı zamanda hayatta kalanları sürekli endişe halinde bırakmak.
Ölüm Zinciri (Kill Chain) olarak bilinen bu zincir, yapay zekayı yok etme amaçlı kullanıma örnek olarak verilebilir.[6]
Kişiyi tespit ettiği anda evinde ailesi ile birlikte öldüren otomatik sistem 6 adımda işliyor:
1. Bul / Find
Lavender adlı yapay zeka sistemi, Gazze’deki –muhtemelen tüm nüfusun/ telefon, WhatsApp, adres, akrabalık ve sosyal medya verilerini tarıyor.[7] Sistem, İsrail’in şüphe kriterlerine uyan herkesi otomatik olarak “şüpheli” diye işaretliyor.[8] 37.000’den fazla kişi bu şekilde listeye alınıyor.[9] Hata oranı %10 olarak kabul ediliyor ama yine de listeye giriyor.
2. Sabitle / Fix
Ardından Gospel sistemi devreye giriyor. Drone kameraları, yerdeki sabit kameralar, telefon sinyalleri, yüz tanıma ve Palantir Gotham platformuyla tüm veriler tek ekranda birleştiriliyor. Hedefin tam konumu (hangi bina, hangi kat) anlık olarak sabitleniyor.[10]
3. Takip et/Track
Where’s Daddy? alt sistemi sürekli çalışıyor. Hedef kişinin nerede olduğunu saniye saniye izliyor. Özellikle “eve ne zaman girecek” sorusuna” odaklanıyor. Kişi apartman kapısından içeri girer girmez sistem otomatik uyarı veriyor: “Where’s Daddy? – Baba geldi.”[11]
4. Hedefle / Target
Operatör ekranında hedefin adı, fotoğrafı ve ev adresi beliriyor. Operatörün sadece 20 saniyesi var. Çoğu zaman detaylı kontrol yapılmadan “Onay” tuşuna basılıyor. Sistem zaten “vur” önerisinde bulunduğu için reddetmek neredeyse hiç olmuyor.[12]
5. Vur / Engage
Onay verildikten 1 ila 5 dakika içinde F/16’dan unguided (“aptal”) bomba veya drone’dan füze atılıyor. Amaç, hedefi “ailesiyle birlikte” yakalamak. IDF iç belgelerinde bu stratejiye “aile evi vuruşu” deniyor.
6. Değerlendir / Assess
Uydu ve drone görüntüleriyle hasar otomatik analiz ediliyor. Eğer hedef öldüyse listeden çıkarılıyor, hayattaysa yeni vuruş emri ekleniyor. Aynı anda sistem yeni hedefler üretmeye devam ediyor.
Tüm yok etme senaryosunun ortalama süresi: 2 ila 7 dakika sürdüğü iddia ediliyor.
İsimlendirme teknikleri zihniyetin arka planını da ortaya koyuyor. Kişi eve girer girmez sistem operatöre “Where’s Daddy?” (Baba nerede?) uyarısı veriyor ve operatör birkaç saniye içinde “Eve girdi, vurulabilir” onayı veriyor. Hedefin “aile babası” olması ve evine döndüğü anda vurulması bir kara mizah, alaycı atıf örneği. Gospel de bu anlamda geri kalmıyor. “Müjde” anlamına geliyor. Sistem, Gazze’deki tüm binaları tarayıp kriterlerine göre “Hamas ile bağlantılı” diye işaretliyor ve bombardıman önceliği veriyor. İhbar yaptığı için sisteme “müjde” adı veriliyor.
Lavender isminin de lavantanın temizleyici özelliğinden yola çıkılarak verildiğini tahmin ediyoruz.
Bir İsrail istihbarat birimi 8200'ün 2024 itibarıyla komutanı olan yetkili “Bir ailenin evini bombalamak çok daha kolay. Sistem, bu gibi durumlarda onları tespit etmek için tasarlandı” derken, ölüm zincirinin çalışma biçimini teyit ediyor.[13]
Bu felaket senaryonun yanında SMS ve otomatik aramalarla insanlar biraz sonra evinin vurulacağını öğreniyor. Bu tacizler ve sözde uyarılar 2023-2025 arasında Demir Kılıçlar Operasyonu ile devam etti. +972 Dergisi’nin araştırma haberine göre 2024 yılında Refah Bölgesi’nde "Hedefsin, hemen çık" aramalarının yapıldığı, Lavender AI ile entegre edilen kişi bazlı hedefleme yapıldığı tespit edildi, 10.000+ arama kaydı incelendi, ( Gazze'deki gazetecilerin topladığı ses dosyaları ve sızdırılan IDF iç yazışmaları) birçok aile tahliye sırasında bombalandığı ortaya çıkarıldı.
Ölüm Zinciri’nin hoyrat çalışma prensipleri, Gazzeliler ve bu teknolojiler ihraç edildiğinde üzerinde kullanılacak masum kişiler için şu psikolojik tehlikeleri barındırıyor: Kişide her an vurulabilirim hissi oluşturuyor, hedefin eve girer girmez vurulduğunu herkes bildiği için kişi evine girmekten korkuyor ve aileye ölümü getiren kişi suçluluğunu hissediyor. İnsanlar savaşta “ev” kavramına sığınır. Bu sistem evi ölüm tuzağına çeviriyor.
Sistemi işleten operatörler Tel Aviv’deki klimalı odalarda oturuyor, Gazzeliler ise algoritmaların vereceği kararların tehdidi altında yaşıyor. Bu, klasik psikolojik işkencenin “görünmez gardiyan”[14] tekniğinin modern versiyonuna benziyor.
Blue Wolf, Red Wolf
İsrail'in işgal altındaki Filistin topraklarında ve Gazze Şeridi'nde kullandığı iki ana dijital gözetim sistemi: "Kızıl Kurt" (Red Wolf) ve "Mavi Kurt" (Blue Wolf).
Blue Wolf sistemi, İsrail askerlerinin Batı Şeria'da kullandığı bir yüz tanıma uygulaması. Red Wolf sistemi ise kontrol noktalarında tam otonom (insan müdahalesi olmadan) çalışan bir sistem.[15]
Blue Wolf, İsrail askerlerinin Batı Şeria'da kullandığı, akıllı telefonlar üzerinden çalışan mobil bir yüz tanıma uygulaması ve anlık olarak, Filistinli bireyler hakkındaki geniş bir bilgi havuzu olan "Wolf Pack" veri tabanına erişim sağlıyor. Sistem şöyle işliyor, asker bir Filistinliyi durduruyor, uygulamayı kullanarak fotoğrafını çekiyor, kimlik ve geçmiş bilgilerine ulaşıyor. Veri tabanından gelen bilgilere göre serbest bırakma, gözaltı gibi işlemleri o an uyguluyor.
Bazı İsrail askerleri bu uygulamaya Filistinlilerin Facebook'u diyorlar. Askerler veri (yüz) yüklemeyi teşvik için oyunlaştırma metodu kullanıyorlar, en çok Filistinli yüzü kaydeden askerî birimler, izin ve ayrıcalıklar gibi ödüller kazanıyor.
Red Wolf ise özellikle kontrol noktalarında konumlandırılmış, otomatik biyometrik gözetim sağlayan bir güvenlik sistemini tanımlıyor. Kontrol noktalarındaki kameralar kişinin fotoğrafını çekiyor ve Red Wolf o anki kayıtlara göre derhal bir değerlendirme yapıyor.
Kişi herhangi bir kimlik belgesi veya evrak göstermiyor yani canlı biriyle muhatap olmuyor, “algoritma krallığının” vereceği karar sonucunda ya serbest kalıyor ya gözaltı yapılıyor.
Bu iki sistemde de kişilerin rızası var mıdır? İsrail askerleri hangi hak ile başka bir ülkenin sınırları içinde bu uygulamaları yapmaktadır?
İnsanların bütün sicili tuhaf kriterleri olan “red flag”lerle işaretlenmekte ve toplumda özel hayat algısı yıpranmaktadır.
Bebek Ağlaması, İbranice Şarkılar, Sesli Tuzaklar
Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı askerlerini psikolojik olarak çökertmek için, “geride bıraktıklarından emin olamama” duygusu özellikle hedef alındı. Gündüz uçaklarla, gece balonlarla cepheye atılan bildirilerde; ailenin aç kaldığı, perişan olduğu, kadınların açlıktan ölmemek için fuhuşa sürüklendiği, çocukların açlıktan öldüğü yazılıydı. Bu söylemlerle askerin savaşma iradesini tamamen kırmak[16] ve evine doğru acele ile gitmesi amaçlanıyordu.
İsrail, Gazzelileri istediği noktaya çekmek, öldürmek için utanç verici bir taktik kullanıyor. İnsanların evlerinden veya çadırlarından dışarıya çıkmasını sağlamak için korkutucu sesler yayınlıyor.
Quadcopter’lar (küçük insansız hava aracı) sokakların üstünde dolaşırken hoparlörlerinden bebek ağlaması, kadın çığlığı, “Yardım edin, yaralandım!” sesleri yükseliyor. Çoğunlukla erkekler, kadınlar, bu seslere dayanamayıp dışarı çıkıyor. Birkaç saniye sonra sesi veren dronlardan kurşun yağıyor. Tuzak kötü ve net.
Sesli yıldırma ve tuzak taktikleri ABD tarafından “Operation Wandering Soul” – Hayalet Sesler Operasyonu ile Vietnam’da da uygulandı. Hoparlörlü helikopterlerle ve orman içi gizli hoparlörlerle ölmüş Vietnamlı askerlerin ruhları gibi konuşmalar ve çığlıkları, anne-baba feryat sesleri yayınlandı. Amaç moral ve motivasyon çöküşünü sağlamaktı. İsrail’in, daha önceki intifadalarda kullandığı, aşırı tiz, insanın içini titreten bir ses yayan “Scream” cihazının da insanı ayakta durmakta zorlandıran, zihinsel tahribat yapan bir etkisi vardı.[17]
Gazze’de sahte seslere maruz kalan ve yaşadıklarını anlatan birçok tanıklık var. Euro-Med Monitor ekibine konuşan bir Gazzeli "Gece vakti oturuyorduk ve kız ve kadınların 'Gelin, yardım edin, yaralandım!' diye bağırdığını duyduk. Neler olduğunu öğrenmek için dışarı çıktık. Kadın bulunamadı, ancak doğrudan bir drone tarafından hedef alındık".
İsrail’in ‘hayalet korosunun sesleri’ arasında, bebek, kadın, erkek çığlıklarından başka[18] İbranice ve Arapça ezgiler, çocuklara yönelik melodiler, çatışma ile zırhlı araç gürültüleri, silahlı Filistinlilerin bağırışları ve Gazze’de herkesin tanıdığı temizlik malzemesi satan seyyarların çağrıları gibi çeşitli zamanlarda kullandıkları sesler de bulunuyor.
Nuseyrat Kampı’nda gece geç saatlerde duyulan çığlık sesleri üzerine bazı insanlar dışarı çıktıklarında, dronlar tarafından vuruldu.[19] Kamp sakinlerinden Samira Ebu el-Leil, “ağlayan bebek” sesleri kullanılmasıyla alakalı, toplumun reflekslerini ve erkeklerin yardım için çıkacaklarını bildiklerinden dolayı bu seslerle erkekleri dışarı çıkarmayı amaçladıklarını açıklıyor.[20]
Gazze’de psikolojik harp tekniklerinin en kirli metotları uygulanıyor; insanda merhamet uyandıran her ses bir kurşunun tetikleyicisine dönüştürülüyor. İsrail daha kötüsünü de yapıyor: İnsanları bunun sahte olduğuna alıştırarak, daha sonraki seslerde insanların yardım etme isteğini bastırmaya çalışıyor.
Sonik Patlamalar
“Birisi göğsümün tam ortasına görünmez bir balyoz indiriyor..Eğer sonik patlamaya yakından maruz kalan kişi çocuk ise çok uzun süre gökyüzüne bakamıyor.”
II. Dünya Savaşı’nda Almanların Junkers Ju 87 Stuka dalış bombardıman uçaklarının kanatlarına monte edilmiş özel bir siren, uçak dik bir açıyla hedefe dalışa geçtiğinde, pervanelerin rüzgârı bu sirenleri çalıştırıyor ve inanılmaz derecede tiz, yırtıcı, uluyan bir ses çıkarıyordu. İsrail, Gazze’de 2005’ten bu yana sık sık bu psikolojik işkence metodunu deniyor. F-16 ve F-15 savaş uçaklarının alçak irtifada ses hızını aşarak yarattığı sonik patlamalar, kulakta adeta bir gök gürültüsü ya da uzak bir top sesi gibi yankılanan, muazzam bir ses enerjisini bir anda boşluğa bırakıyor.[21]
Camlar kırılıyor, kulaklar çınlıyor, düşük doğumlar gerçekleşiyor ve ani panik ataklar oluşuyor. Tekrar eden bu seslerle Gazze toplumsal bir stres yaşıyor.
Bu tarz bir gürültünün insan üzerindeki etkileri ayrı bir çalışmanın konusudur ki onlar da çok fazladır. İsrail, genellikle "mock air raid" (sahte hava saldırısı) denilen bu tuhaf saldırı metoduyla Gazzelilerin –eğer kaldıysa- moralini bozmayı ve gürültünün oluşturacağı etki ile sinirleri yıpratmayı amaçlıyor. Çünkü İsrailli yetkililerin bu konudaki açıklamalarına bakınca bilinçli olarak yapılan bu eylemin tutarlı bir izahatı görülemiyor.
2006’da İsrail ordusu sözcüsü Avichav Adrai, (sesleri sadeece Hamaslıların duyacağını düşünüyor olmalı) açıklamasında ‘bu seslerin Hamas’a mesaj olduğunu, sonik patlamaların ellerindeki birçok taktikten sadece biri olduğunu” söylemişti[22].
Bu taktik, İsrail'in 2005'te Gazze'den çekilmesinden hemen sonra başladı. 2005-2006’da neredeyse her gece bunu tekrarladı.[23] O dönem Filistin Sağlık Bakanlığı verilerine göre, 5 hamile kadında düşük ve beyin kanaması vakaları rapor edildi[24]. Euro-Med Human Rights Monitor, 2022-2024 yıllarında yaşanan sonik saldırılar sonucunda binlerce sivil yaralanmayı ve ölümleri belgeledi.[25] 2023-2025 yıllarında da bu tuhaf saldırı biçimi tekrarladı. American Near East Refugee Aid, patlamaların travma sonrası stres bozukluğunu (PTSD) tetiklediğini, özellikle çocuklarda korku yarattığını belgeledi.[26]
Bu ‘şok seslerinin’ sonuçlarını düşündüğümüzde şu tespit de yapılabilir: İsrail Savunma Bakanı 2023’te Gazzeliler için “insansı hayvanlar” ifadesini kullanırken bu ifadeler Aksa Tufanı’nın oluşturduğu bir öfke patlaması değildi. En az 2005’ten bu yana insanlarla dalga geçen ve onları yok sayan zihniyetin devamı idi.
Bu yazı yazılırken Kasım 2025’te Palantir’e ait, Maven[27] adlı bilgi toplama amaçlı bir yapay zeka uygulaması “ölüm zincirini optimize etmek” için Gazze’de ABD askerlerinin hizmetine girdi.
Sonuç
İsrail, Filistin’de uyguladığı otomatik gözaltı, otomatik öldürme gibi eylemler algoritmalar aracılığı ile içinde insan olmayan (bazen son kararları insanın verdiği) sistemler tarafından uygulanıyor. İsrail, bu yazıda adı geçmeyen daha birçok yolla Filistin halkına hiçbir hakkı olmadığı halde psikolojik ve zihinsel işkence taktikleri uyguluyor. Toplumda oluşturulan bu terör ve baskı eylemleri Filistinliler arasında ruhsal streslere sebep oluyor.
Bu suç okyanusundaki en büyük sorumlular şüphesiz teknoloji şirketleri. İsimleri şaibe ile anılan dünyanın önde gelen şirketleri, İsrail’e Filistinlilerin ‘big data’sını depolaması, şüpheli tanımına uyanları hızlı bir biçimde ailesi ile birlikte yok etmesi için veri tabanı ve yapay zeka hizmetleri sunuyor.
Tüm bu eylemler ve şirketlerin suçlara olan iştiraki ile ilgili araştırmalar, akademik çalışmalar ve bilinçlendirme faaliyetleri artarak devam etmelidir.
Son Not
[1] Fatma Al Zahraa Sehwail, "I Dream of a Quiet, Drone-Free Gaza," Al Jazeera, 21 Ocak 2025, https://www.aljazeera.com/opinions/2025/1/21/i-dream-of-a-quiet-drone-free-gaza.
[2] Atef Abu Saif, Sleepless in Gaza: Israeli Drone War on the Gaza Strip (Berlin: Rosa Luxemburg Stiftung – Regional Office Palestine, 2014).
[3] Fatma Al Zahraa Sehwail, "I Dream of a Quiet, Drone-Free Gaza," Al Jazeera, 21 Ocak 2025, https://www.aljazeera.com/opinions/2025/1/21/i-dream-of-a-quiet-drone-free-gaza.
[4] Euro-Med Human Rights Monitor, "Israel Intensifies Use of Quadcopters to Terrorise and Target Civilians in Gaza, with Terrifying Sounds and Home Invasions," 1 Haziran 2025, https://euromedmonitor.org/en/article/6747/Israel-intensifies-use-of-quadcopters-to-terrorise-and-target-civilians-in-Gaza,-with-terrifying-sounds-and-home-invasions.
[5] Abu Saif, Sleepless in Gaza.
[6] Araştırmacı Muhammed Enes Dönmez’in, Palantir Chain / Ölüm Zinciri’ni anlattığı bir eğitimden alıntı.
[7] Koçakoğlu & Düz, 2024, s. 30
[8] FRANCE 24, “Israeli forces reportedly use AI to identify targets in Gaza,” 2024, https://www.france24.com/en/video/20240505-israeli-forces-reportedly-use-ai-to-identify-targets-in-gaza
[9] Abraham, ‘Lavender’: The AI machine
[10] McKernan, B., & Davies, H. (2024, 3 Nisan). 'The machine did it coldly': Israel used AI to identify 37,000 Hamas targets. The Guardian.
[11] Koçakoğlu & Düz, 2024, s. 35
[12] Abraham, Y. (2024, 3 Nisan). ‘Lavender’: The AI machine that directed a large part of the assassinations in Gaza. +972 Magazine.
[13] Abraham, Y. (2024, Nisan 3). ‘Lavender’: The AI machine that directed a large part of the assassinations in Gaza. +972 Magazine. https://www.972mag.com/lavender-ai-israeli-army-gaza/
[14] Işık düzenlemesi sayesinde gardiyanın mahkumlar tarafından görülememesi, sürekli gözetlendiği varsayımıyla mahkumların kendi kendini denetlemesini sağlar. Detaylı bilgi için makale önerisi: Mirza, F. (2024). Bir Psikolojik İşkence Yöntemi Olarak Panoptikon: Gözetim, Disiplin Ve İçselleştirilmiş Denetim. Uluslararası İnsan Çalışmaları Dergisi, 11(1), 143-156.
[15] Rapor: Automated Apartheid: How facial recognition fragments, segregates and controls Palestinians in the OPT
[16] Derya Ataş, Psikolojik Savaş: Propaganda ve Meşrulaştırma Stratejileri, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2019.
[17] “Kalandiya: IDF Uses ‘Scream’ Anti-Riot Device for 1st Time,” The Jerusalem Post, 22 Eylül 2011, https://www.jpost.com/defense/kalandiya-idf-uses-scream-anti-riot-device-for-1st-time
[18] Crying Babies, Sonic Booms: Inside Israel’s Psychological Warfare In Gaza,” NDTV, 2024, https://www.ndtv.com/world-news/crying-babies-sonic-booms-inside-israels-psychological-warfare-in-gaza-7176445
[19] Euro-Med Human Rights Monitor, “Israeli army broadcasts intimidating sounds to lure, kill, and forcibly displace civilians in the Nuseirat camp,” 16 Nisan 2024, https://euromedmonitor.org/en/article/6271/Israeli-army-broadcasts-intimidating-sounds-to-lure%2C-kill%2C-and-forcibly-displace-civilians-in-the-Nuseirat-camp
[20] Middle East Eye, “Disturbing recordings of crying infants ‘played by Israeli quadcopters to lure Gaza residents before shooting’,” 2024,
[21] Ataş, Psikolojik Savaş
[22] Israeli Sonic Booms,” Al Jazeera, 2 Ocak 2006.
[23] “Israeli Sonic Booms Terrorising Gaza,” Al Jazeera, 2 Ocak 2006, https://www.aljazeera.com/news/2006/1/2/israeli-sonic-booms-terrorising-gaza.
[24] Israeli Sonic Booms,” Al Jazeera, 2 Ocak 2006.
[25] Crying Babies, Sonic Booms’: Inside Israel’s Psychological Warfare in Gaza,” NDTV, 12 Ocak 2025, https://www.ndtv.com/world-news/crying-babies-sonic-booms-inside-israels-psychological-warfare-in-gaza-7176445.
[26] Karl Osta, "The Psychological Impact of Israel’s Sonic Booms Over Lebanon," Anera (blog), 12 Ağustos 2024, https://www.anera.org/blog/sonic-booms-lebanon/.
[27] Goodfriend, S. (2025, Kasım 28). AI-powered surveillance firms are gunning for a share of Gaza spoils. +972 Magazine. https://www.972mag.com/ai-surveillance-gaza-palantir-dataminr/
Araştırma Makalesi
Giriş
1984 distopik romanı basıldığında İsrail henüz kurulmuştu. Bugün romanın en uç versiyonu, İsrail tarafından Gazze’de hayata geçiriliyor. Filistin’de ve özelde Gazze’de uyguladığı psikolojik ve teknolojik tuzaklar; propaganda, eylem ve psikolojik operasyonların (PsyOps) bir karışımını içeriyor. Amaç, toplumsal stres, direniş azmini kırma ve itaati sağlamak.
Bu çalışmada İsrail’in Filistin ve özelde Gazze’de uyguladığı psikolojik ve teknolojik katmanlar içeren bezdirme ve öldürme taktiklerinden bazıları incelenmiştir. Bu tuhaf ve ürkütücü taktikler sürekli havada ses yayan İHA’lardan, yapay zeka kullanılan sistemlere, sahte ses operasyonlarına ve sahte patlamalara kadar geniş bir çeşitlilikte uygulanıyor.
Zenâne
“Odanızda uçan, pencerenin çıkışı nasıl kapattığını anlamayan, sürekli vızıldayan dev bir sinek gibi” Rawan Yaghi, yazar, Filistin
Gazze semalarında yıllardır gürültüsü ve işlevi rahatsız edici birtakım cisimler uçuyor. İsrail, İnsansız Hava Araçları (İHA) ile uçuşlarını 2005’ten bu yana Gazze’deki kontrol stratejisinin bir taktiği olarak kullanıyor. Amaca göre çeşitli hava araçları kullanılıyor. “Gazze sakinlerinin ne yaptığını, kiminle nereye gittiğini, kiminle yaşadığını, kiminle öldüğünü,[1] nerede kalabalık toplandığını” ve insanlardan başka canlıların neler yaptığını dahi takip edebilen İHA’lar, hem bu yönüyle hem de çıkardığı rahatsız edici uğultu ile (hiç durmadan çalışan MR cihazının her salise sesler çıkarması gibi) Gazze’de stresin ana unsurlarından birisi haline gelmiş durumda.
MQ-9 Reaper, Hermes 900, Heron gibi İHA’lar hem istihbarat / gözetleme hem hedefli saldırı / suikast görevleri yapıyor. Aynı gürültünün sürekliliği, İHA’nın saldırı amaçlı mı istihbarat amaçlı mı uçtuğunun bilinmemesine yol açıyor.
Gazze halkı, İsrail insansız hava araçlarına, çıkardıkları sürekli ve rahatsız edici gürültü nedeniyle Arapça'da "gürültü yapan" veya "vızıltı" anlamına gelen "zenâne" (bazı kaynaklarda zanana)" adını verdiler.
[2] Bazen iki kişi konuşurken dahi ‘vızıltıdan’ dolayı başka yere geçtikleri ifade ediliyor. Peki bu sesin bu kadar rahatsız edici seviyede çıkması teknik olarak mecburi mi? İHA’ların gürültüleri “kamusal işkence” metoduna dönüşüyor ancak ses istenirse -teknik anlamda- çok düşük seviyelere çekilebiliyor.
“Gazze semalarındaki İHA'ların sayısı kuşlardan fazlaydı” (Fatma Al Zahraa Sehwail, yazar, Gazze)[3]
Filistinli yazar ve siyasetçi Atef Abu Saif, İHA gürültüleri için “Sleepless Gaza” tabirini kullanıyor. Uykusuzluk ve psikolojik çöküntü,[4] anksiyete vakalarının sebeplerinden birisinin bu “gözetleyen göz” olduğu rapor ediliyor. Psikolojik tahribat Gazze Ruh Sağlığı Merkezi’nin istatistiklerine de yansıyor. Kliniğe gelenlerin %33’ü dronlar ve seslerinden kaynaklı stres bozukluğu yaşıyor.[5]
Where’s Daddy - Lavender - Gospel: Ölüm Zinciri
Ruanda’dan Gazze’ye değişmeyen ölüm zinciri.
1994’te Ruanda’da Hutular, Tutsilere katliam yaparken, RTLM radyosu bu katliam makinesinin megafonu oldu ve ölüm zinciri şu şekilde işledi:
Gece gündüz açık olan radyo, bir anda yayınını kesiyor ve spiker Kantano Habimana, Tutsileri ihbara başlıyor:
“Kigali-Nyamirambo’da, mavi kapılı iki katlı evde üç büyük böcek (insanlara böyle hitap ediyorlar) var. Kadınları, çocukları, hepsi orada. Gecikmeyin, temizleyin”
Bu anonsu duyan Interahamwe milisleri (çoğu alkollü, gözleri dönmüş gençler) kamyonetlere atlayıp 10-15 dakika içinde eve ulaşıyordu. Kapıyı kırıyor, içeridekileri dışarı sürüyor, kadınlara önce toplu tecavüz edip sonra kafalarını maçeteyle uçuruyor, bebekleri duvara çarpıp öldürüyor, erkekleri canlı canlı yakıyordu.
30 yıl sonra farklı teknoloji, benzer zihniyet ve benzer katliamlar uygulanıyor.
İsrail Savunma Kuvvetleri’nin (IDF) Gazze’de kurduğu sistem, dünyada şimdiye kadar görülen en kısa ve en otomatik ölüm zincirlerinden birisi oldu. İsimleri, Lavender, Gospel (Habsora) ve Where’s Daddy olan yazılımlar yapay zeka sistemleri ile çalışıyor. Amaç sadece “öldürmek” değil, aynı zamanda hayatta kalanları sürekli endişe halinde bırakmak.
Ölüm Zinciri (Kill Chain) olarak bilinen bu zincir, yapay zekayı yok etme amaçlı kullanıma örnek olarak verilebilir.[6]
Kişiyi tespit ettiği anda evinde ailesi ile birlikte öldüren otomatik sistem 6 adımda işliyor:
1. Bul / Find
Lavender adlı yapay zeka sistemi, Gazze’deki –muhtemelen tüm nüfusun/ telefon, WhatsApp, adres, akrabalık ve sosyal medya verilerini tarıyor.[7] Sistem, İsrail’in şüphe kriterlerine uyan herkesi otomatik olarak “şüpheli” diye işaretliyor.[8] 37.000’den fazla kişi bu şekilde listeye alınıyor.[9] Hata oranı %10 olarak kabul ediliyor ama yine de listeye giriyor.
2. Sabitle / Fix
Ardından Gospel sistemi devreye giriyor. Drone kameraları, yerdeki sabit kameralar, telefon sinyalleri, yüz tanıma ve Palantir Gotham platformuyla tüm veriler tek ekranda birleştiriliyor. Hedefin tam konumu (hangi bina, hangi kat) anlık olarak sabitleniyor.[10]
3. Takip et/Track
Where’s Daddy? alt sistemi sürekli çalışıyor. Hedef kişinin nerede olduğunu saniye saniye izliyor. Özellikle “eve ne zaman girecek” sorusuna” odaklanıyor. Kişi apartman kapısından içeri girer girmez sistem otomatik uyarı veriyor: “Where’s Daddy? – Baba geldi.”[11]
4. Hedefle / Target
Operatör ekranında hedefin adı, fotoğrafı ve ev adresi beliriyor. Operatörün sadece 20 saniyesi var. Çoğu zaman detaylı kontrol yapılmadan “Onay” tuşuna basılıyor. Sistem zaten “vur” önerisinde bulunduğu için reddetmek neredeyse hiç olmuyor.[12]
5. Vur / Engage
Onay verildikten 1 ila 5 dakika içinde F/16’dan unguided (“aptal”) bomba veya drone’dan füze atılıyor. Amaç, hedefi “ailesiyle birlikte” yakalamak. IDF iç belgelerinde bu stratejiye “aile evi vuruşu” deniyor.
6. Değerlendir / Assess
Uydu ve drone görüntüleriyle hasar otomatik analiz ediliyor. Eğer hedef öldüyse listeden çıkarılıyor, hayattaysa yeni vuruş emri ekleniyor. Aynı anda sistem yeni hedefler üretmeye devam ediyor.
Tüm yok etme senaryosunun ortalama süresi: 2 ila 7 dakika sürdüğü iddia ediliyor.
İsimlendirme teknikleri zihniyetin arka planını da ortaya koyuyor. Kişi eve girer girmez sistem operatöre “Where’s Daddy?” (Baba nerede?) uyarısı veriyor ve operatör birkaç saniye içinde “Eve girdi, vurulabilir” onayı veriyor. Hedefin “aile babası” olması ve evine döndüğü anda vurulması bir kara mizah, alaycı atıf örneği. Gospel de bu anlamda geri kalmıyor. “Müjde” anlamına geliyor. Sistem, Gazze’deki tüm binaları tarayıp kriterlerine göre “Hamas ile bağlantılı” diye işaretliyor ve bombardıman önceliği veriyor. İhbar yaptığı için sisteme “müjde” adı veriliyor.
Lavender isminin de lavantanın temizleyici özelliğinden yola çıkılarak verildiğini tahmin ediyoruz.
Bir İsrail istihbarat birimi 8200'ün 2024 itibarıyla komutanı olan yetkili “Bir ailenin evini bombalamak çok daha kolay. Sistem, bu gibi durumlarda onları tespit etmek için tasarlandı” derken, ölüm zincirinin çalışma biçimini teyit ediyor.[13]
Bu felaket senaryonun yanında SMS ve otomatik aramalarla insanlar biraz sonra evinin vurulacağını öğreniyor. Bu tacizler ve sözde uyarılar 2023-2025 arasında Demir Kılıçlar Operasyonu ile devam etti. +972 Dergisi’nin araştırma haberine göre 2024 yılında Refah Bölgesi’nde "Hedefsin, hemen çık" aramalarının yapıldığı, Lavender AI ile entegre edilen kişi bazlı hedefleme yapıldığı tespit edildi, 10.000+ arama kaydı incelendi, ( Gazze'deki gazetecilerin topladığı ses dosyaları ve sızdırılan IDF iç yazışmaları) birçok aile tahliye sırasında bombalandığı ortaya çıkarıldı.
Ölüm Zinciri’nin hoyrat çalışma prensipleri, Gazzeliler ve bu teknolojiler ihraç edildiğinde üzerinde kullanılacak masum kişiler için şu psikolojik tehlikeleri barındırıyor: Kişide her an vurulabilirim hissi oluşturuyor, hedefin eve girer girmez vurulduğunu herkes bildiği için kişi evine girmekten korkuyor ve aileye ölümü getiren kişi suçluluğunu hissediyor. İnsanlar savaşta “ev” kavramına sığınır. Bu sistem evi ölüm tuzağına çeviriyor.
Sistemi işleten operatörler Tel Aviv’deki klimalı odalarda oturuyor, Gazzeliler ise algoritmaların vereceği kararların tehdidi altında yaşıyor. Bu, klasik psikolojik işkencenin “görünmez gardiyan”[14] tekniğinin modern versiyonuna benziyor.
Blue Wolf, Red Wolf
İsrail'in işgal altındaki Filistin topraklarında ve Gazze Şeridi'nde kullandığı iki ana dijital gözetim sistemi: "Kızıl Kurt" (Red Wolf) ve "Mavi Kurt" (Blue Wolf).
Blue Wolf sistemi, İsrail askerlerinin Batı Şeria'da kullandığı bir yüz tanıma uygulaması. Red Wolf sistemi ise kontrol noktalarında tam otonom (insan müdahalesi olmadan) çalışan bir sistem.[15]
Blue Wolf, İsrail askerlerinin Batı Şeria'da kullandığı, akıllı telefonlar üzerinden çalışan mobil bir yüz tanıma uygulaması ve anlık olarak, Filistinli bireyler hakkındaki geniş bir bilgi havuzu olan "Wolf Pack" veri tabanına erişim sağlıyor. Sistem şöyle işliyor, asker bir Filistinliyi durduruyor, uygulamayı kullanarak fotoğrafını çekiyor, kimlik ve geçmiş bilgilerine ulaşıyor. Veri tabanından gelen bilgilere göre serbest bırakma, gözaltı gibi işlemleri o an uyguluyor.
Bazı İsrail askerleri bu uygulamaya Filistinlilerin Facebook'u diyorlar. Askerler veri (yüz) yüklemeyi teşvik için oyunlaştırma metodu kullanıyorlar, en çok Filistinli yüzü kaydeden askerî birimler, izin ve ayrıcalıklar gibi ödüller kazanıyor.
Red Wolf ise özellikle kontrol noktalarında konumlandırılmış, otomatik biyometrik gözetim sağlayan bir güvenlik sistemini tanımlıyor. Kontrol noktalarındaki kameralar kişinin fotoğrafını çekiyor ve Red Wolf o anki kayıtlara göre derhal bir değerlendirme yapıyor.
Kişi herhangi bir kimlik belgesi veya evrak göstermiyor yani canlı biriyle muhatap olmuyor, “algoritma krallığının” vereceği karar sonucunda ya serbest kalıyor ya gözaltı yapılıyor.
Bu iki sistemde de kişilerin rızası var mıdır? İsrail askerleri hangi hak ile başka bir ülkenin sınırları içinde bu uygulamaları yapmaktadır?
İnsanların bütün sicili tuhaf kriterleri olan “red flag”lerle işaretlenmekte ve toplumda özel hayat algısı yıpranmaktadır.
Bebek Ağlaması, İbranice Şarkılar, Sesli Tuzaklar
Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı askerlerini psikolojik olarak çökertmek için, “geride bıraktıklarından emin olamama” duygusu özellikle hedef alındı. Gündüz uçaklarla, gece balonlarla cepheye atılan bildirilerde; ailenin aç kaldığı, perişan olduğu, kadınların açlıktan ölmemek için fuhuşa sürüklendiği, çocukların açlıktan öldüğü yazılıydı. Bu söylemlerle askerin savaşma iradesini tamamen kırmak[16] ve evine doğru acele ile gitmesi amaçlanıyordu.
İsrail, Gazzelileri istediği noktaya çekmek, öldürmek için utanç verici bir taktik kullanıyor. İnsanların evlerinden veya çadırlarından dışarıya çıkmasını sağlamak için korkutucu sesler yayınlıyor.
Quadcopter’lar (küçük insansız hava aracı) sokakların üstünde dolaşırken hoparlörlerinden bebek ağlaması, kadın çığlığı, “Yardım edin, yaralandım!” sesleri yükseliyor. Çoğunlukla erkekler, kadınlar, bu seslere dayanamayıp dışarı çıkıyor. Birkaç saniye sonra sesi veren dronlardan kurşun yağıyor. Tuzak kötü ve net.
Sesli yıldırma ve tuzak taktikleri ABD tarafından “Operation Wandering Soul” – Hayalet Sesler Operasyonu ile Vietnam’da da uygulandı. Hoparlörlü helikopterlerle ve orman içi gizli hoparlörlerle ölmüş Vietnamlı askerlerin ruhları gibi konuşmalar ve çığlıkları, anne-baba feryat sesleri yayınlandı. Amaç moral ve motivasyon çöküşünü sağlamaktı. İsrail’in, daha önceki intifadalarda kullandığı, aşırı tiz, insanın içini titreten bir ses yayan “Scream” cihazının da insanı ayakta durmakta zorlandıran, zihinsel tahribat yapan bir etkisi vardı.[17]
Gazze’de sahte seslere maruz kalan ve yaşadıklarını anlatan birçok tanıklık var. Euro-Med Monitor ekibine konuşan bir Gazzeli "Gece vakti oturuyorduk ve kız ve kadınların 'Gelin, yardım edin, yaralandım!' diye bağırdığını duyduk. Neler olduğunu öğrenmek için dışarı çıktık. Kadın bulunamadı, ancak doğrudan bir drone tarafından hedef alındık".
İsrail’in ‘hayalet korosunun sesleri’ arasında, bebek, kadın, erkek çığlıklarından başka[18] İbranice ve Arapça ezgiler, çocuklara yönelik melodiler, çatışma ile zırhlı araç gürültüleri, silahlı Filistinlilerin bağırışları ve Gazze’de herkesin tanıdığı temizlik malzemesi satan seyyarların çağrıları gibi çeşitli zamanlarda kullandıkları sesler de bulunuyor.
Nuseyrat Kampı’nda gece geç saatlerde duyulan çığlık sesleri üzerine bazı insanlar dışarı çıktıklarında, dronlar tarafından vuruldu.[19] Kamp sakinlerinden Samira Ebu el-Leil, “ağlayan bebek” sesleri kullanılmasıyla alakalı, toplumun reflekslerini ve erkeklerin yardım için çıkacaklarını bildiklerinden dolayı bu seslerle erkekleri dışarı çıkarmayı amaçladıklarını açıklıyor.[20]
Gazze’de psikolojik harp tekniklerinin en kirli metotları uygulanıyor; insanda merhamet uyandıran her ses bir kurşunun tetikleyicisine dönüştürülüyor. İsrail daha kötüsünü de yapıyor: İnsanları bunun sahte olduğuna alıştırarak, daha sonraki seslerde insanların yardım etme isteğini bastırmaya çalışıyor.
Sonik Patlamalar
“Birisi göğsümün tam ortasına görünmez bir balyoz indiriyor..Eğer sonik patlamaya yakından maruz kalan kişi çocuk ise çok uzun süre gökyüzüne bakamıyor.”
II. Dünya Savaşı’nda Almanların Junkers Ju 87 Stuka dalış bombardıman uçaklarının kanatlarına monte edilmiş özel bir siren, uçak dik bir açıyla hedefe dalışa geçtiğinde, pervanelerin rüzgârı bu sirenleri çalıştırıyor ve inanılmaz derecede tiz, yırtıcı, uluyan bir ses çıkarıyordu. İsrail, Gazze’de 2005’ten bu yana sık sık bu psikolojik işkence metodunu deniyor. F-16 ve F-15 savaş uçaklarının alçak irtifada ses hızını aşarak yarattığı sonik patlamalar, kulakta adeta bir gök gürültüsü ya da uzak bir top sesi gibi yankılanan, muazzam bir ses enerjisini bir anda boşluğa bırakıyor.[21]
Camlar kırılıyor, kulaklar çınlıyor, düşük doğumlar gerçekleşiyor ve ani panik ataklar oluşuyor. Tekrar eden bu seslerle Gazze toplumsal bir stres yaşıyor.
Bu tarz bir gürültünün insan üzerindeki etkileri ayrı bir çalışmanın konusudur ki onlar da çok fazladır. İsrail, genellikle "mock air raid" (sahte hava saldırısı) denilen bu tuhaf saldırı metoduyla Gazzelilerin –eğer kaldıysa- moralini bozmayı ve gürültünün oluşturacağı etki ile sinirleri yıpratmayı amaçlıyor. Çünkü İsrailli yetkililerin bu konudaki açıklamalarına bakınca bilinçli olarak yapılan bu eylemin tutarlı bir izahatı görülemiyor.
2006’da İsrail ordusu sözcüsü Avichav Adrai, (sesleri sadeece Hamaslıların duyacağını düşünüyor olmalı) açıklamasında ‘bu seslerin Hamas’a mesaj olduğunu, sonik patlamaların ellerindeki birçok taktikten sadece biri olduğunu” söylemişti[22].
Bu taktik, İsrail'in 2005'te Gazze'den çekilmesinden hemen sonra başladı. 2005-2006’da neredeyse her gece bunu tekrarladı.[23] O dönem Filistin Sağlık Bakanlığı verilerine göre, 5 hamile kadında düşük ve beyin kanaması vakaları rapor edildi[24]. Euro-Med Human Rights Monitor, 2022-2024 yıllarında yaşanan sonik saldırılar sonucunda binlerce sivil yaralanmayı ve ölümleri belgeledi.[25] 2023-2025 yıllarında da bu tuhaf saldırı biçimi tekrarladı. American Near East Refugee Aid, patlamaların travma sonrası stres bozukluğunu (PTSD) tetiklediğini, özellikle çocuklarda korku yarattığını belgeledi.[26]
Bu ‘şok seslerinin’ sonuçlarını düşündüğümüzde şu tespit de yapılabilir: İsrail Savunma Bakanı 2023’te Gazzeliler için “insansı hayvanlar” ifadesini kullanırken bu ifadeler Aksa Tufanı’nın oluşturduğu bir öfke patlaması değildi. En az 2005’ten bu yana insanlarla dalga geçen ve onları yok sayan zihniyetin devamı idi.
Bu yazı yazılırken Kasım 2025’te Palantir’e ait, Maven[27] adlı bilgi toplama amaçlı bir yapay zeka uygulaması “ölüm zincirini optimize etmek” için Gazze’de ABD askerlerinin hizmetine girdi.
Sonuç
İsrail, Filistin’de uyguladığı otomatik gözaltı, otomatik öldürme gibi eylemler algoritmalar aracılığı ile içinde insan olmayan (bazen son kararları insanın verdiği) sistemler tarafından uygulanıyor. İsrail, bu yazıda adı geçmeyen daha birçok yolla Filistin halkına hiçbir hakkı olmadığı halde psikolojik ve zihinsel işkence taktikleri uyguluyor. Toplumda oluşturulan bu terör ve baskı eylemleri Filistinliler arasında ruhsal streslere sebep oluyor.
Bu suç okyanusundaki en büyük sorumlular şüphesiz teknoloji şirketleri. İsimleri şaibe ile anılan dünyanın önde gelen şirketleri, İsrail’e Filistinlilerin ‘big data’sını depolaması, şüpheli tanımına uyanları hızlı bir biçimde ailesi ile birlikte yok etmesi için veri tabanı ve yapay zeka hizmetleri sunuyor.
Tüm bu eylemler ve şirketlerin suçlara olan iştiraki ile ilgili araştırmalar, akademik çalışmalar ve bilinçlendirme faaliyetleri artarak devam etmelidir.
Son Not
[1] Fatma Al Zahraa Sehwail, "I Dream of a Quiet, Drone-Free Gaza," Al Jazeera, 21 Ocak 2025, https://www.aljazeera.com/opinions/2025/1/21/i-dream-of-a-quiet-drone-free-gaza.
[2] Atef Abu Saif, Sleepless in Gaza: Israeli Drone War on the Gaza Strip (Berlin: Rosa Luxemburg Stiftung – Regional Office Palestine, 2014).
[3] Fatma Al Zahraa Sehwail, "I Dream of a Quiet, Drone-Free Gaza," Al Jazeera, 21 Ocak 2025, https://www.aljazeera.com/opinions/2025/1/21/i-dream-of-a-quiet-drone-free-gaza.
[4] Euro-Med Human Rights Monitor, "Israel Intensifies Use of Quadcopters to Terrorise and Target Civilians in Gaza, with Terrifying Sounds and Home Invasions," 1 Haziran 2025, https://euromedmonitor.org/en/article/6747/Israel-intensifies-use-of-quadcopters-to-terrorise-and-target-civilians-in-Gaza,-with-terrifying-sounds-and-home-invasions.
[5] Abu Saif, Sleepless in Gaza.
[6] Araştırmacı Muhammed Enes Dönmez’in, Palantir Chain / Ölüm Zinciri’ni anlattığı bir eğitimden alıntı.
[7] Koçakoğlu & Düz, 2024, s. 30
[8] FRANCE 24, “Israeli forces reportedly use AI to identify targets in Gaza,” 2024, https://www.france24.com/en/video/20240505-israeli-forces-reportedly-use-ai-to-identify-targets-in-gaza
[9] Abraham, ‘Lavender’: The AI machine
[10] McKernan, B., & Davies, H. (2024, 3 Nisan). 'The machine did it coldly': Israel used AI to identify 37,000 Hamas targets. The Guardian.
[11] Koçakoğlu & Düz, 2024, s. 35
[12] Abraham, Y. (2024, 3 Nisan). ‘Lavender’: The AI machine that directed a large part of the assassinations in Gaza. +972 Magazine.
[13] Abraham, Y. (2024, Nisan 3). ‘Lavender’: The AI machine that directed a large part of the assassinations in Gaza. +972 Magazine. https://www.972mag.com/lavender-ai-israeli-army-gaza/
[14] Işık düzenlemesi sayesinde gardiyanın mahkumlar tarafından görülememesi, sürekli gözetlendiği varsayımıyla mahkumların kendi kendini denetlemesini sağlar. Detaylı bilgi için makale önerisi: Mirza, F. (2024). Bir Psikolojik İşkence Yöntemi Olarak Panoptikon: Gözetim, Disiplin Ve İçselleştirilmiş Denetim. Uluslararası İnsan Çalışmaları Dergisi, 11(1), 143-156.
[15] Rapor: Automated Apartheid: How facial recognition fragments, segregates and controls Palestinians in the OPT
[16] Derya Ataş, Psikolojik Savaş: Propaganda ve Meşrulaştırma Stratejileri, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2019.
[17] “Kalandiya: IDF Uses ‘Scream’ Anti-Riot Device for 1st Time,” The Jerusalem Post, 22 Eylül 2011, https://www.jpost.com/defense/kalandiya-idf-uses-scream-anti-riot-device-for-1st-time
[18] Crying Babies, Sonic Booms: Inside Israel’s Psychological Warfare In Gaza,” NDTV, 2024, https://www.ndtv.com/world-news/crying-babies-sonic-booms-inside-israels-psychological-warfare-in-gaza-7176445
[19] Euro-Med Human Rights Monitor, “Israeli army broadcasts intimidating sounds to lure, kill, and forcibly displace civilians in the Nuseirat camp,” 16 Nisan 2024, https://euromedmonitor.org/en/article/6271/Israeli-army-broadcasts-intimidating-sounds-to-lure%2C-kill%2C-and-forcibly-displace-civilians-in-the-Nuseirat-camp
[20] Middle East Eye, “Disturbing recordings of crying infants ‘played by Israeli quadcopters to lure Gaza residents before shooting’,” 2024,
[21] Ataş, Psikolojik Savaş
[22] Israeli Sonic Booms,” Al Jazeera, 2 Ocak 2006.
[23] “Israeli Sonic Booms Terrorising Gaza,” Al Jazeera, 2 Ocak 2006, https://www.aljazeera.com/news/2006/1/2/israeli-sonic-booms-terrorising-gaza.
[24] Israeli Sonic Booms,” Al Jazeera, 2 Ocak 2006.
[25] Crying Babies, Sonic Booms’: Inside Israel’s Psychological Warfare in Gaza,” NDTV, 12 Ocak 2025, https://www.ndtv.com/world-news/crying-babies-sonic-booms-inside-israels-psychological-warfare-in-gaza-7176445.
[26] Karl Osta, "The Psychological Impact of Israel’s Sonic Booms Over Lebanon," Anera (blog), 12 Ağustos 2024, https://www.anera.org/blog/sonic-booms-lebanon/.
[27] Goodfriend, S. (2025, Kasım 28). AI-powered surveillance firms are gunning for a share of Gaza spoils. +972 Magazine. https://www.972mag.com/ai-surveillance-gaza-palantir-dataminr/
Bu Sayfada:
title
title
title
İlginizi çekebilir
İlginizi çekebilir
İlginizi çekebilir
